صفر تا صد نون وقایه در زبان عربی با ذکر مثال
امروز فضای مجازی و بستر اینترنت به یکی از مراجع مهم برای دانش آموزان تبدیل شده است تا با مراجعه به آن پاسخ بسیاری از پرسش های خود را بیابند.
تحریریۀ مدرسه آنلاین تلاش می کند تا در این بخش اطلاعات به روز و مستندی را پیرامون موضوعات درسی تهیه و در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد.
امروز به بحث «نون وقایه» در عربی می‌پردازیم.
نون وقایه چیست؟
هر گاه ضمیر یاء «ی» متکلم بخواهد به فعل بچسبد، بین فعل و آن ضمیر حرف «ن» می‌آید که به آن نون وقایه می‌گویند که به معنای نون نگهدارنده است. برای فعل‌هایی که به ضمایر دیگر مانند: «کَ، کُم و…» می‌چسبند، این نون وقایه نمی‌آید.
مثال هایی از نون وقایه در افعال:
یَرفَعُ + ن + ی : یَرفَعُنی
یُکرمونَ + ن + ی : یُکرِمونَنی
نکته: اگر حرف جر مانند (مِن، عَن) به یاء بچسبد میان آنها نیز نون وقایه پدیدار می‌شود.
مثال‌هایی از نون وقایه بعد از حرف جر:
عَن + ی : عنّی
مِن + ی : مِنّی
کاربرد نون وقایه
*در زبان عربی حرف قبل از ضمیر یاء متکلم به منظور تناسب با یاء، باید مصوّت «کسره» بگیرد مثل: كتابٌ ← كتابِي. در مقابل کلماتی وجود دارند که یا در آخر خود کسره نمی‌پذیرند مثل فعل‌ها، و یا حرکت آخر آنها تغییر نمی‌کند مثل مبنیات. در این گونه الفاظ برای جلوگیری از مکسور شدن یا تغییر حرکت آخر کلمه یک نون وقایه قبل از ضمیر یاء متکلم قرار می‌گیرد
مثل: أكرمَني، يُكرمُني، أكرِمْني، تكرمونني، أكرمْتَني، أكرمَتْني، أكرَمنَني / رُوَيدَني، علَيكَني / مِنّي، عَنّي.
*علاوه بر این نون وقایه در عباراتی مثل «أكرمني أبي» مانع تشابه معنایی و نادرست‌خوانی می‌شود.
*نون وقایه گاهی هم برای اجتناب از التقاء ساکنین آورده می‌شود مثل: «أكرموني».
حذف نون وقایه
گاهی با آمدن نون وقایه یاء متکلم پس از آن حذف می‌شود؛ در این حالت کسره نون وقایه نشانه یاء متکلم محذوف است: {وإذا مرضت فهو يشفينِ}، {فيقول ربّي أكرمنِ}، {فيقول ربّي أهاننِ}.
ظاهر شدن نون وقایه
هرگاه بعد از برخی افعال یا حروف جر ضمیر «ی» ظاهر شود، ممکن است بین فعل و آن ضمیر و همچنین بین حرف جر و آن ضمیر، یک «ن» اضافه گردد.
بعد از دو حرف جر «مِن» و «عن» اگر ضمیر «ی» ظاهر شود، نون وقایه نیز در بین آنها قرار می گیرد.
مانند : مِنّی و عنّی.
بعد از حروف مشبه‌بالفعل آوردن یا نیاوردن «نون وقایه» اختیاری است.
مثال: لیت + ی = لیتنی
إنّ + ی = إنَّنی یا إنّی
تنها با ضمیر «ی» امکان تشکیل نون وقایه وجود دارد و با ضمایر مانند «کَ، کُم و …» نون وقایه ظاهر نمی‌شود.
«لدن» و «اسم‌های فعل» گاهی با نون وقایه همراه می‌شوند. «لدنی» در آیۀ کریمه {قد بلغت من لدني عذرا} بدون نون وقایه با تخفیف نون، و نیز با نون وقایه و ادغام و تشدید نون خوانده شده است.
نون وقایه و أمثلۀ خمسه
هنگام اتصال افعال خمسه به یاء متکلم در حالت رفع، دو نون رفع و وقایه در کنار هم قرار می‌گیرند که در این حالت سه شکل اظهار هر دو نون، ادغام آنها، و حذف یکی از آن دو جایز است. در {أتعدانِني أن أخرَجَ} نون رفع و وقایه هر دو اظهار شده‌اند. در آیه {قال أتحاجّوني في الله وقد هدان} نافع و ابن عامر أتحاجّوني را با تخفیف نون یعنی حذف یکی از دو نون، و باقی قراء با تشدید و ادغام دو نون خوانده‌اند. تأمروني را در {أفغير الله تأمروني أعبد أيها الجاهلون} ابن عامر (بخلف عن ابن ذكوان) تأمرونَني، نافع و أبوجعفر تأمروني با تخفیف نون، و بقیه تأمرونّي با نون مشدّده خوانده‌اند. با توجه به این که رفع افعال خمسه با ثبوت نون است این طور بر می‌آید که در حالت رفع این نون وقایه است که حذف شده نه نون رفع فعل مضارع.
نکته: نون وقایه محلی از اعراب ندارد و عامل هم نیست اما دقت در اعراب کلمات مرتبط با آن به فهم بهتر احکام نون وقایه کمک می‌کند.
