حجامت چیست؟

حجامت،  کوزه‌اندازی‌تر یا بادکش درمانی Cupping therapy یکی از زیرمجموعه‌های پزشکی جایگزین است که برگرفته از روش قدیمی‌تر کوزه‌اندازی‌تر در طب سنتی چین است.

مدرسه آنلاین- این روش با انجام مکش یا گرم کردن و ایجاد نوعی خلأ با کمک وسیله‌ای که مانند کاسه است، بر روی نقاط خاصی از پوست بدن اعمال می‌شود. انجام این روش به‌صورت عمده در آسیا انجام می‌شود، با این‌حال در بخش‌های شرقی اروپا، خاورمیانه و آمریکای لاتین نیز شیوع دارد. حجامت توسط برخی پزشکان به‌عنوان شبه‌علم شناخته می‌شود.

مروجان حجامت تلاش می‌کنند تا با استفاده از این روش برای مقاصد درمانی طیف وسیعی از شرایط پزشکی مانند تب،  درد مزمن کمر،  بی‌اشتهایی،  سوءهاضمه،  فشار خون بالا،  آکنه، بیماری‌های مزمن پوستی مانند درماتیت آتوپیک،  پسوریازیس،  کم‌خونی، بازیابی توانایی پس از سکته مغزی، گرفتگی بینی،  ناباروری و درد دوران قاعدگی را درمان کنند.

 اگرچه مروجان این روش تاکید می‌کنند که حجامت برای تعداد زیادی از بیماری‌های مزمن مفید است، با این‌حال، شواهد کافی برای وجود هرگونه اثربخشی وجود ندارد و این روش حتی ممکن است منجر به خطراتی هم برای فرد شود.  کبودی و تغییر رنگ پوست، از جمله عوارض این روش هستند که بعضی مواقع با اثرات ناشی از کودک‌آزاری اشتباه گرفته می‌شوند. در موارد نادر، وجود چنین علامت‌هایی بر بدن کودکان منجر به اقدامات قانونی علیه والدین آن‌ها به‌خاطر انجام عمل حجامت یا بادکشی بر روی کودکان خود شده‌است.

تاریخچه

استفاده از حیوانات برای ایجاد اثر مَکِشی روی پوست جزو اولین روش‌های ابداعی بشر در امر درمان است. ساده‌ترین کاربرد آن مکش چرک یا سم و نیش حیوانات بوده‌است. شواهد این نوع کاپینگ در تمامی نقاط جهان یافت شده‌است. اما قدیمی‌ترین شواهد مستند مبتنی بر استفاده از کاپینگ در پزشکی به مصر باستان (۱۵۰۰ قبل میلاد) بازمی‌گردد. پس از آن شواهد این روش درمانی در نوشته‌های چینی در هزار سال قبل از میلاد یافت شده‌است. کاپینگ به عنوان بخشی از طب سنتی چین و در قلمرو طب سوزنی امروزه نیز کاربرد دارد. در قرن هفتم قبل از میلاد در لوحه‌های خط میخی یافت شده از امپراتوری آشور نیز از کاپینگ یاد شده‌است و پس از آن بقراط در قرن پنجم قبل از میلاد از این روش درمانی نام برده‌است.

حجامت و علم پزشکی

اگرچه ممکن است امروزه حجامت در بعضی مناطق مانند کشور‌های مسلمان رواج داشته باشد، اما حجامت و به‌طور کلی بادکش درمانی در دسته پزشکی جایگزین قرار گرفته می‌شوند.

تحقیقات علمی

مدافعان حجامت می‌گویند که حجامت درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌های مختلف است و حتی در پیشگیری از بیماری‌ها اثر دارد. این بیماری‌ها شامل چربی بالای خون، درد‌های عضلانی، کمردرد، سردرد‌های عصبی و میگرنی، بیماری‌های پوستی شامل آکنه،  پسوریازیس، حساسیت‌های دارویی، غذایی، فصلی،  اعتیاد به مواد مخدر، عوارض بیماری‌های انسدادی عروق کرونر، عوارض بعد از یائسگی، درد‌های قاعدگی در زنان (دیسمنوره) و برخی بیماری‌های عفونی، هورمونی و غدد است. در مورد مفید بودن حجامت در بهبود این بیماری‌ها هیچ تحقیق مستقلی تاکنون ارائه نشده‌است.
در مارس ۲۰۱۱ سه بررسی در مورد اثرگذاری بادکش و حجامت انجام شد که در دو مورد از آن‌ها شواهدی از اثربخشی این روش در تسکین درد زمانی که به عنوان مکمل دارو‌های متعارف استفاده شوند، دیده شد. تحقیقی که بر روی ۷۰ بیمار مبتلا به سردرد‌های مزمن صورت گرفته ادعا کرده‌است که شدت سردرد در گروهی از بیماران که عمل حجامت را انجام داده بودند، در سه ماه بعد، حدود ۶۶ درصد کاهش یافته بود. همچنین بیمارانی که حجامت کرده بودند روز‌های کمتری را نسبت به سایر بیماران از مرض سردرد رنج می‌بردند. بررسی‌هایی در مورد اثربخشی حجامت بر کمردرد و سردرد‌های عصبی و میگرنی وجود دارد که ادعا می‌کند این روش، بر کاهش اینگونه درد‌ها تأثیر داشته‌است.

یکی از مشکلاتی که نتایج مطالعات انجام شده در مورد حجامت را کم ارزش می‌سازد عدم استفاده از روش درمانی مشابه در گروه کنترل است تا اثر تلقین در مطالعات حذف شوند؛ لذا نتایج مثبت درمانی به دست آمده در مطالعات انجام شده را می‌توان به اثر تلقین نسبت داد. به خصوص ایمان داشتن به روش درمانی در مؤثر بودن آن روش بسیار مهم است.

انجمن سرطان آمریکا اشاره می‌کند که «شواهد علمی موجود از این که حجامت دارای اثرات مفید بر سلامت است، پشتیبانی نمی‌کند». یک مطالعه مروری در سال ۲۰۱۱ می‌گوید که «مؤثر بودن حجامت در اغلب موارد مستند نیست» و نشان می‌دهد که ادعای درمان درد با کمک حجامت، غالبا براساس مطالعات اولیه و با کیفیت ضعیف بوده‌است. این موضوع که مطالعات قبلی در این باره بر اساس طراحی ضعیف و تحقیقات با کیفیت ضعیف» انجام شده‌اند، توسط یک مقاله مروری دیگر در سال ۲۰۱۴ مجددا تایید شد.  هیچ شاهدی برای مفید بودن حجامت در درمان آکنه وجود ندارد. علاوه‌بر این، با توجه به این که ممکن است حجامت در کنار روش‌های دیگری مانند طب سوزنی استفاده شود، نمی‌توان چنانچه اثر مثبتی ایجاد شود، به حجامت نسبت داد. بسیاری از مقالات مروری پیشنهاد می‌کنند که شواهد علمی کافی برای تایید مؤثر بودن حجامت در مقابله با درد و بیماری، وجود ندارد. از حجامت، به‌عنوان دغل‌کاری و شیادی یاد می‌شود. عدم وجود شواهد کافی در تایید اثرات درمانی حجامت در کتاب نیرنگ یا درمان از سیمون سینگ و ادزارد ارنست به بحث گذاشته شده‌است.

عوارض جانبی حجامت

خونریزی و عوارض ناشی از آن (بیماری‌های قلبی عروقی در افراد مستعد و…) و ایجاد یا تشدید کم خونی در صورت ایجاد خراش‌های پوستی بیش از حد مجاز
اسکار یا اثر زخم در روی بدن در صورت ایجاد شکاف‌های‌های خطی توسط تیغ (در حجامت سوزنی (ایجاد زخم با نوک تیغ حجامت) جای زخم کوچک بوده و پس از مدتی اثر آن ناپدید می‌شود)
افزایش ریسک بروز لخته‌های خونی، (سکته مغزی در پی حجامت در گردن) به همین دلیل متخصصان حجامت توصیه می‌کنند بعد انجام حجامت شخص دراز نکشد و حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی همچون دویدن انجام دهد تا احتمال بروز لخته کاهش یابد. (در منابع طب سنتی هم انجام حجامت در گودی پشت گردن به شدت منع شده و خطر دیوانگی برای آن ذکر شده‌است)
هموفیلی اکتسابی
ممکن است با پاره کردن مویرگ‌ها در لایه زیرین پوست موجب بروز اختلال و نارسایی در انعقاد خون موسوم به پورپورا شود.

حجامت در ایران

در منابع طب سنتی ایران چهار روش برای خارج کردن خون از بدن فرد ذکر شده‌است که عبارت‌اند از: حجامت،  فصد،  زالو درمانی و جاری کردن خون از بینی که از این میان حجامت بیش از روش‌های دیگر استفاده می‌شود.

با فراگیر شدن پزشکی در برخی جوامع اسلامی، حجامت در این کشور‌ها نیز تقریباً مهجور گردید. در ایران به دلیل خطرات بالقوهٔ آن از قبیل انتقال عفونت، خطر خونریزی و…، با مصوبهٔ معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورخ ۲۳ شهریور ۱۳۷۷، انجام حجامت بدست پزشکان در مطب‌ها ممنوع شد که این بخشنامه به دلیل مغایرت با شرع بر اساس نظر فقهی شورای نگهبان با حکم دیوان عدالت اداری در ۱۷ تیر ۱۳۸۰ لغو شد.

با این حال بسیاری از پزشکان نسبت به استفاده از حجامت هشدار داده‌اند.  ایرج فاضل در این مورد در گفتگو با اطلاعات گفته‌است:

امروز حجامت هیچ پایه و اساس علمی ندارد و کسانی که آن را ترویج می‌کنند، قصد سوءاستفاده دارند و باید از فعالیتشان جلوگیری شود… مردم اگر اقدام به حجامت می‌کنند، باید عواقب احتمالی آن از جمله ابتلا به هپاتیت، ایدز و دیگر بیماری‌های عفونی را نیز بپذیرند.

سازمان انتقال خون ایران از دریافت خون افراد حجامت‌کننده تا یک سال پس از حجامت به علت احتمال انتقال بیماری‌های منتقله از خون، خودداری می‌کند. به گفته مدیر سازمان انتقال خون طبق مقررات سازمان که مقررات جهانی است، ما نمی‌توانیم از فرد حجامت‌کننده خون بگیریم، چون خون او برای مصرف سالم نیست و حداقل باید یک سال از انجام حجامت او گذشته باشد… سازمان انتقال خون ایران صددرصد با حجامت مخالف است و به عنوان یک دستور حکومتی بایدصور جلوی آن گرفته شود.
سازمان انتقال خون ایران با توجه به این احتمال در صورت انجام حجامت تا یک سال فرد را معاف از اهدای خون‌ می‌نماید.