نخاع یا نخاع شوکی یا طناب نخاعی (Spinal cord) بخشی از دستگاه عصبی مرکزی که مرکز کنترل بیشتر فعالیت های انعکاسی بدن می باشد و شبیه طناب سفید رنگی به طول تقریباً ۴۵ سانتی‌متر است که از سوراخ پس سری (Foramen magnum) تا سطح نخستین یا دومین مهره کمری (L2) درون کانال ستون مهره امتداد می‌یابد. سوراخ پس سری، سوراخی است بزرگ در استخوان پشت سری که مغز و نخاع در آن جا به یکدیگر متصل می‌شون
مدرسه آنلاین- از برجستگی کمری به پایین نخاع شوکی باریک شده و ناحیه مخروط انتهایی که دربرگیرنده بخش‌های خارجی طناب نخاعی است ایجاد می‌گردد. مخروط انتهایی، پایین‌ترین ناحیه تنه نخاع است.
نخاع تمام فضای کانال نخاعی را پر نمی‌کند بلکه قسمتی از این فضا نیز توسط مننژ، مایع مغزی – نخاعی، یک لایه از بافت چربی که نخاع را دربرگرفته و رگ‌های خونی پر می‌شود. طول نخاع در مردان و زنان به ترتیب ۴۵ و ۴۳ سانتی‌متر است. حد بالایی نخاع لبه فوقانی مهره اطلس و حد پایینی آن در حدود مهره اول و دوم کمر است. در این نقطه نخاع باریک شده و مخروط انتهای را به وجود می‌آورد. مخروط انتهای به وسیله رشته انتهایی به مهره دوم دنبالچه ارتباط پیدا می‌کند.
تقسیم‌بندی تنه نخاعی
تنه نخاع از پنج قسمت تشکیل می‌شود که عبارتند از:
- گردنی یا سرویکال (Cervical)
- سینه‌ای یا توراسیک (Thoracic)
- کمری یا لومبار (Lumbar)
- خاجی یا ساکرال (Sacral)
- دنبالچه‌ای یا کوکسیژیال (Coccygeal)
عصب‌های نخاعی
تعداد اعصاب نخاعی ۳۱ جفت است که از طناب نخاع منشعب می‌گردند که عبارتند از:
- اعصاب گردنی هشت زوج
- اعصاب سینه‌ای دوازده زوج
- پنج زوج کمری
- پنج زوج خاجی
- یک زوج دنبالچه‌ای
ریشه‌های مربوط به اعصاب کمری و خاجی مسیری طولانی دارند و چون نحوه خروج آنها از نخاع به شکل دم اسب است، این ناحیه دم اسب (Cauda equina)نامیده می‌شود.
ارتباط قطعات نخاع نسبت به سطوح مهره‌ای
به علت ارتباط نخاع با ۳۱ جفت عصب نخاعی، طناب نخاعی را به ۳۱ قطعه (سگمنت) تقسیم می‌کنند، اگرچه از بیرون به شکل قطعه یا سگمان نیست. یک قطعه نخاعی، استوانه‌ای از طناب نخاعی است که یک عصب نخاعی به آن اتصال می‌یابد. با توجه به اینکه طول نخاع به‌طور متوسط حدود ۲۵ سانتی‌متر کمتر از طول ستون فقرات است، بنابراین قطعات نخاعی از سطح گردنی به طرف انتهایی‌ترین قسمت نخاع در مقایسه با مهره‌های همنام، یکسان نبوده و به تدریج از هم دورتر می‌گردند. به عنوان مثال قطعه اول نخاعی (C1)، در سطح مهره اول گردنی قرار می‌گیرد، درحالیکه قطعه اول خاجی (S1) در مجاورت مهره اول کمری است.
اعمال طناب نخاعی یا نخاع
طناب نخاعی قسمتی از دستگاه عصبی مرکزی است که در اعمال حسی و حرکتی نقش دارد. درک محرک‌های حسی محیطی همچون گرما، سرما، فشار و… از طریق انتقال این پیام‌ها از ریشه حسی نخاع به مراکز بالاتر ادراکی در مغز صورت می‌گیرد. ازجمله اعمال مهم نخاع شوکی نقشی است که در عمل حرکتی دارد. پیام‌های حسی از مسیر ریشه حسی وارد نخاع می‌شوند. ورودی‌های حسی با محرک قوی می‌تواند یک پاسخ رفلکسی حتی در سطح نخاعی ایجاد کند. یک تحریک دردناک (مثلاً یک شی نوک تیز یا بسیار گرم) باعث یک پاسخ حرکتی به صورت دورکردن اندام از محرک آسیب‌رسان می‌گردد. پاسخ حرکتی از مسیر ریشه حرکتی عصب نخاعی صورت می‌گیرد. هر نوع آسیب به مسیرهای عصبی حسی یا حرکتی در خارج از طناب نخاعی یا در خود تنه نخاع باعث اختلال در عملکرد حسی یا حرکتی می‌گردد. این اختلال با توجه به نوع و میزان آسیب از یک ضعف حسی-حرکتی تا عدم ادراک حس و فلج اندام متغیر است.
نخاع چه رنگی است؟
خاع به صورت یک استوانه طویل و نازک است و در مقطع آن ماده سفید در بخش خارجی و ماده خاکستری در بخش داخلی‌تر قرار دارد. بخش سفید نخاع از اکسونهایی ساخته شده است که سطوح مختلف نخاع را بهم مربوط می‌سازند و ارتباط نخاع و مغز را تامین می‌کنند. رنگ سفید این بخش به علت وجود میلین در اکسونها است. تارهای عصبی بخش سفید به صورت دسته‌های عصبی قرار گرفته‌اند که برخی از آنها جریانهای عصبی را از مغز به سوی اندامها و برخی دیگر امواج عصبی را از اندامها به سوی مغز می‌برند.
