گاهی از آزمایش سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) تحت عنوان تست سرعت رسوب یاد می‌شود. این آزمایش خون مخصوص تشخیص یک بیماری خاص نیست. بلکه به متخصص کمک می‌کند تا بروز التهاب در بدن را تشخیص دهد. می توانید این آزمایش را در محل خانه انجام بدهید.
آزمایش ESR چیست؟
اگر دچار التهاب باشید، گلبول های قرمز خون بهم می‌چسبند و تشکیل توده می‌دهند. این توده روی سرعت ته‌نشین شدن گلبول قرمز در نمونه خون تاثیر می‌گذارد.این تست به پزشک اجازه می‌دهد میزان تشکیل توده را مشاهده کند. هرچه گلبول‌ها سریع‌تر و بیشتر به انتهای لوله‌ی آزمایش برسند، احتمال بروز التهاب بیشتر است.در مجموع، تست ESR می‌تواند التهاب را در بدن تشخیص دهد و اندازه بگیرد. با این حال، علت التهاب را مشخص نمی‌کند. به همین دلیل به ندرت پیش می‌آید که این آزمایش به تنهایی انجام شود. احتمالا پزشک به کمک آزمایشات دیگر علت علائم را مشخص می‌کند.متخصص با استفاده از تست ESR می‌تواند بیماری‌هایی را که باعث بروز التهاب می‌شوند را تشخیص دهد. مانند:
- بیماری خودایمنی
- سرطان
- عفونت
تست ESR به متخصص کمک می کند بیماری‌های التهابی خودایمنی را تحت نظارت قرار دهد. مانند:
- رماتیسم مفاصل
- لوپوس اریتماتوس سیستمیک (SLE)
ممکن است پزشک در شرایط زیر نیز این تست را انجام دهد:
- بعضی از انواع آرتریت
- برخی مشکلات عضلانی یا بافت پیوندی مانند رماتیسم چند عضله
علائمی که نشان می‌دهد باید تست ESR را انجام دهیداگر دچار علائم بیماری‌های التهابی مانند آرتریت یا بیماری التهابی معده (IBD) شوید، به تست ESR نیاز پیدا می‌کنید. این علائم شامل موارد زیر است:
- درد یا خشکی مفاصل که هنگام صبح بیشتر از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد
- سردرد، به‌خصوص همراه با درد شانه
- کاهش وزن غیر عادی
- درد شانه، گردن یا لگن
- علائم گوارشی مانند اسهال، تب، خون در ادرار یا درد غیرعادی شکم
آماده شدن برای آزمایش ESR
تست ESR به آمادگی خاصی احتیاج ندارد.با این حال، درصورت مصرف هرگونه دارو به پزشک اطلاع دهید. ممکن است از شما خواسته شود قبل از انجام آزمایش به‌صورت موقتی مصرف آن را قطع کنید. بعضی از داروها روی نتیجه‌ی تست ESR تاثیر می‌گذارند.
- اگر دچار التهاب باشید، گلبول های قرمز خون به هم می‌چسبند و تشکیل توده می‌دهند. این توده روی سرعت ته‌نشین شدن گلبول قرمز در نمونه خون تست سرعت رسوب گلبول قرمز تاثیر می‌گذارد.
آزمایش ESRاین تست شامل یک خون گرفتن ساده است و فقط یک تا دو دقیقه طول می‌کشد.
- ابتدا پوست بالای رگ تمیز می‌شود.
- سپس با استفاده از سوزن از شما خون گرفته می‌شود.
- پرستار بعد از گرفتن نمونه خون، سوزن را خارج می‌کند و جای آن را می‌پوشاند تا خونریزی بند بیاید.
نمونه خون به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و داخل یک لوله نازک قرار می‌گیرد تا به مدت یک ساعت تحت تاثیر جاذبه باقی بماند. طی این یک ساعت و بعد از آن، متخصص آزمایشگاه میزان و شدت رسوب گلبول قرمز و تعداد گلبول‌هایی که ته‌نشین شده‌اند را ارزیابی می‌کند.التهاب باعث می‌شود پروتئین‌های غیرعادی در خون ظاهر شوند. این پروتئین‌ها باعث چسبندگی گلبول قرمز می‌شوند. درنتیجه سریع‌تر ته‌نشین می‌شوند.ممکن است پزشک همزمان با تست ESR تست پروتئین واکنشی سی را نیز تجویز کند. این آزمایش نیز میزان التهاب را اندازه می‌گیرد اما به پیش‌بینی خطر بیماری قلب و عروق و سایر بیماری‌های قلبی کمک می‌کند.خطرات آزمایش ESRگرفتن خون خطرات کمی به دنبال دارد. ازجمله عوارض احتمالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی بسیار کم تا شدید
- غش کردن
- هماتوم
- کبودی
- عفونت
- ورم رگ
- حساسیت
- سرگیجه
احتمالا زمانی که سوزن پوست را سوراخ می‌کند، کمی احساس درد خواهید داشت. همچنین بعد از انجام آزمایش نبض این ناحیه را حس می‌کنید.اگر با دیدن خون حال‌تان بد می‌شود، ممکن است با مشاهده گرفته شدن خون از بدن احساس ناخوشایندی به شما دست دهد.
انواع تست ESR
برای اندازه‌گیری سرعت رسوب گلبول قرمز دو روش وجود دارد.۱. روش وسترگرندر این روش، نمونه خون وارد لوله‌ی وسترگرن می‌شود تا سطح خون به ۲۰۰ میلی‌متر برسد.لوله به‌صورت عمودی به مدت یک ساعت در دمای اتاق می‌ماند.فاصله‌ی میان ترکیب بالای خون و سرعت رسوب گلبول قرمز اندازه گرفته می‌شود.این روش پرکاربردترین روش تست ESR است.۲. روش وینتروبروش وینتروب شبیه به روش وسترگرن است با این تفاوت که ارتفاع لوله مورد استفاده ۱۰۰ mm و نازک‌تر است.
- یکی از ایرادهای این روش تست رسوب گلبول قرمز این است که حساسیت آن نسبت به روش وسترگرن کمتر است.
نتیجه‌ی نرمال آزمایش ESRمبنای اندازه‌گیری تست ESR میلی‌متر بر ساعت (mm/hr) است.نتایج زیر نرمال تلقی می‌شود:
- سرعت رسوب گلبول قرمز در زنان زیر ۵۰ سال باید بین ۰ و ۲۰ mm/hr باشد.
- سرعت رسوب گلبول قرمز در مردان زیر ۵۰ سال باید بین ۰ ۱۵ mm/hr باشد.
- سرعت رسوب گلبول قرمز در زنان بالای ۵۰ سال باید بین ۰ و ۳۰ mm/hr باشد.
- سرعت رسوب گلبول قرمز در مردان بالای ۵۰ سال باید بین ۰ و ۲۰ mm/hr باشد.
- سرعت رسوب گلبول قرمز در کودکان باید بین ۰ و ۱۰ mm/hr باشد.
هرچه این عدد بالاتر باشد، احتمال التهاب بیشتر است.درک نتایج غیرعادی تست ESRغیرعادی بودن نتیجه‌ی تست ESR نمی‌تواند نوع بیماری را مشخص کند. بلکه فقط هرگونه التهاب احتمالی در بدن را مشخص می‌کند و نیاز به بررسی بیشتر را نشان می‌دهد.اگر سرعت رسوب گلبول قرمز به طرز غیرعادی پایین باشد، نزدیک به ۰ خواهد بود (از آنجایی که نتیجه این تست‌ها در نوسان است و آنچه بسیار پایین تلقی می‌شود از فردی به فرد دیگر فرق می‌کند، تعیین میزان دقیق دشوار است).این تست همیشه قابل اعتماد نیست. عوامل مختلفی نتیجه را تغییر می‌دهد. مانند:
- سن بالا
- مصرف دارو
- حاملگی
بعضی از عوامل غیرعادی شدن نتیجه‌ی تست ESR جدی تر از بقیه است اما بسیاری از این عوامل جای نگرانی ندارند. اگر نتیجه تست ESR غیرعادی شد، بیش از حد نگران نشوید.در عوض، به کمک پزشک علت بروز علائم را مشخص کنید. اگر نتیجه تست ESR بسیار پایین یا بسیار بالا باشد، معمولا آزمایش های بیشتری انجام می‌شود.علت بالا بودن نتیجه‌ی تست ESRبالا بودن سرعت رسوب گلبول قرمز دلایل مختلفی دارد. ازجمله مشکلات شایع که باعث افزایش سرعت ته نشین شدن گلبول قرمز می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بالا بودن سن
- حاملگی
- کم‌خونی
- بیماری کلیوی
- چاقی مفرط
- بیماری تیروئید
- بعضی از انواع سرطان، شامل بعضی از انواع لنفوم و مولتیپل میلوما
اگر سرعت ته‌نشین شدن گلبول قرمز به طرز غیرعادی بالا باشد (به‌خصوص اگر التهاب در فرد دیده نشود)، می‌توان نشان‌دهنده بروز تومور سرطانی باشد.بیماری خودایمنیبالا بودن سرعت ته‌نشین شدن گلبول‌های قرمز می‌تواند با بیماری‌های خودایمنی نیز در ارتباط باشد. از جمله:
- لوپوس
- انواع آرتریت، شامل رماتیسم مفاصل
- سرطان نادری به نام ماکروگلوبولینمی والدنستورم
- آرتریت گیج‌گاهی، وضعیتی که در آن عروق گیجگاه ملتهب یا دچار آسیب می‌شود
- رماتیسم چند عضله که باعث درد عضلات و مفاصل می‌شود
- هایپرفیبرینوژن که به ازدیاد پروتئین فیبرینوژن در خون گفته می‌شود
- واسکولیت آلرژیک یا نکروزآور
عفونتاز جمله عفونت‌هایی که باعث افزایش سرعت رسوب گلبول‌های قرمز می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت استخوان
- عفونت قلب که باعث میوکاردیت (مشکل در عضلات قلب)، پریکاردیت (مشکل در بافت دور قلب یا پریکاردیوم) و اندوکاردیت (مشکل در دیواره‌ی قلب که شامل دریچه‌ی قلب است) می‌شود
- تب روماتیسمی
- عفونت پوست
- عفونت سیستمیک
- سل
- بالا بودن سرعت رسوب گلبول قرمز دلایل مختلفی دارد. مثل کم‌خونی.
علت پایین بودن نتیجه‌ی ESRعلت کند بودن سرعت ته‌نشین شدن گلبول‌های قرمز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- نارسایی احتقانی قلب (CHF)
- هیپوفیبرینوژن که به پایین بودن میزان فیبرینوژن در خون گفته می‌شود
- پایین بودن پروتئین پلاسما (متناسب با بیماری کبد و کلیه رخ می‌دهد)
- لکوسیتوز که به بالا بودن میزان گلبول‌های سفید گفته می‌شود
- تعداد بالای گلبول قرمز یا پلیسیتمی حقیقی، نوعی اختلال مغز استخوان که باعث تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز در خون می‌شود
- کم‌خونی داسی شکل، نوعی بیماری ژنتیکی که روی گلبول‌های قرمز خون تاثیر می‌گذارد
بعد از تست ESR چه اتفاقی می‌افتد؟ممکن است پزشک متناسب با نتیجه آزمایش، تست‌های بیشتری تجویز کند. مثلا از شما بخواهد دوباره تست ESR را انجام دهید تا نتیجه آزمایش اول تایید شود. این تست‌ها به پزشک کمک می‌کند علت دقیق التهاب را مشخص کند.اگر دچار نوعی بیماری هستید که زیر مجموعه یکی از گروه‌های زیر قرار می‌گیرد، آزمایش های بیشتر به بررسی میزان اثرگذاری درمان و کنترل سرعت رسوب گلبول قرمز طی دوره‌ی درمان کمک می‌کند.بیماری زمینه‌ایاگر پزشک مشکوک شود که علت بالا بودن سرعت رسوب گلبول قرمز نوعی بیماری زمینه‌ای است، شما را به متخصصی ارجاع می‌دهد که بهتر بتواند بیماری را تشخیص دهد و درمان کند.التهاباگر پزشک متوجه بروز التهاب شود، یکی یا چند روش زیر را برای درمان پیشنهاد می‌دهد:
- مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئید (NSAID) مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین) یا ناپروکسن (آلیو، ناپروسین)
- مصرف کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب
عفونتاگر نوعی عفونت باکتریایی باعث بروز التهاب شده باشد، پزشک برای مبارزه با التهاب آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند.سخن نهاییبا تست ESR، چگونگی، معنی نتایج و مسائل بعد از تست آشنا شدید. در همین راستا، برای انجام آزمایش ESR درخواست دهید.
