آزبست یا پنبهٔ نسوز یا پنبهٔ کوهی (به انگلیسی: Asbestos) که در علم زمین‌شناسی به کانی نامهربان معروف است، در اصل یک کانی سیلیکاتی حاصل از ماگما و در واقع نوعی سنگ آذرین بیرونی است.
مدرسه آنلاین- چون سنگ آذرین هستند ریز بلور اند و به‌طور کلی نام گروهی از ترکیب‌های معدنی منیزیم و سیلیسیم است که بیشتر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می‌شود. این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند به عنوان مواد نسوز بکار می‌روند.
گاهی به این ماده «پشم شیشه» نیز گفته می‌شود. در ساختمان پنبه کوهی یا پنبه نسوز، عناصری مانند سیلیسیم، منیزیم و آهن وجود دارد. پنبهٔ کوهی در طبیعت به رنگ‌های سفید، قهوه‌ای و آبی به چشم می‌خورد. این ماده سرطان زا و استفاده آن در اروپا و آمریکا ممنوع است.
پنبهٔ نسوز نمونهٔ خوبی است از ماده‌ای که مولکول‌های غول‌پیکر یک‌بعدی را تشکیل می‌دهد. مولکول‌های حباب ساز پنبهٔ نسوز زنجیرهٔ درازی است از اتم‌ها، که ساختمان ریشه‌گون یک کانی نیز از همان ناشی می‌شود. این مولکول‌ها پهلو به پهلوی هم جای گرفته‌اند. بستگی آنها به یکدیگر با نیروهای ضعیف کششی است.
ویژگی‌های آزبست:
- بی اثر: الیاف آزبست از لحاظ شیمیایی بی اثر هستند. این بدان معنی است که هیچ واکنش شیمیایی با مواد ندارند.
- غیر قابل اشتعال: آزبست نمی‌سوزاند و یا آتش می‌گیرد. مواد آزبست در برابر گرما و فشار بسیار زیاد مقاومت زیادی از خود نشان می‌دهند. آنها برای کاربردهایی که با گرما و آتش مستقیم در ارتباط است ایده آل هستند.
- غیر خورنده: آزبست از لحاظ شیمیایی بی اثر است. الیاف آزبست در شرایط مرطوب و نمناک، زنگ نمی‌زنند یا دچار خوردگی نمی‌شوند. لوله‌های آزبستی زیرزمینی که در معرض خاک‌های سنگین و خورنده هیچ گونه فعل و انفعالی از خود نشان نمی‌دهد.
- نرخ انتقال حرارت پایین: آزبست و پارچه آزبستی بهترین عایق حرارتی در برابر آتش و شعله‌های اتش هستند.
- استحکام کششی: الیاف آزبست بسیار قوی هستند. مواد آزبست به طور قابل توجهی مقاومت کششی در هر محصول را بهبود می‌بخشند.
- دیرگداز: مهم نیست آزبست چه شرایطی داشته باشند، الیاف آزبست حاضر به شکستن نیستند. این شامل قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش و همچنین اسیدها است.
ازبست یک ماده فیبر مانند بسیار سمی است که توسط هوا انتقال می‌یابد و باعث ایجاد تعداد زیادی از سرطان‌های غیر قابل درمان در انسان می‌شود که در معرض آن قرار دارند. آزبست در بسیاری از خانه‌ها در سراسر جهان است و هنوز استفاده می‌شود.
آزبست یک ماده بسیار قدیمی است که برای اولین بار توسط انسان‌ها در دوره پارینه سنگی به عنوان آبکاری سرامیک مورد استفاده قرار می‌گرفت. کوزه شکسته‌هایی حاوی آزبست از انسان‌های قبل تاریخ در فنلاند، روسیه مرکزی، نروژ و سوئد یافت شده است. اولین استفاده ثابت شده از آزبست به ۲۵۰۰ قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد.
دوران روم و یونانی‌ها
در حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در غرب، که برای اولین بار در منابع یونانی ذکر شده ، به نام آزبست(به معنای غیر قابل انجماد) نام گذاری شده. رومیها و یونانی‌ها اشاره کرده‌اند که آزبست دارای هدایت حرارتی کم بوده و به آتش و اسید مقاوم است، اما همچنین می‌دانستند که آزبست دارای اثرات بیولوژیکی خیلی مضر است.
علاوه بر منابع غربی، منابع چینی، سینالایی و هندی در استفاده از آزبست در عهد قدیم اشاره دارند. اولین استفاده قطعی از پارچه آزبست در آسیا در یک گزارش کتبی به تاریخ پایان قرن ۵ میلادی بر می‌گردد. یک پارچه ضد آتش که با قرار گرفتن در معرض آتش نمی‌سوزد.
گرچه یونانی‌ها و رومیها ارزش زیادی برای ازبست به خاطر استفاده‌های زیاد آن قائل بودند، ولی همچنین خطرات بهداشتی مرتبط با آن را به رسمیت می‌شناختند. پلینی بزرگ طبیعت‌گرای رومی و استرابو جغرافیدان یونانی ممکن است اولین کسانی باشند که «بیماری ریه» بردگانی که در معادن آزبست کار می‌کردند پی بردند. آنها اشاره کردند که کارگرانی که در معادن کار می‌کنند از شیوع بیماری ریه رنج می‌برند و در جوانی عمر خود را از دست می‌دهند.
پلینی بزرگ اولین کسی بود که توصیه می‌کرد تنفس خود را در برابر مواد ازبستی محافظت کنند. یونانی‌ها از آزبست به عنوان فتیله‌ی مشعل‌های دائمی در وستال‌ها (کالج) هم به عنوان لباس‌های مراسم تشییع جنازه پادشاهان و هم به عنوان دستمال استفاده می‌کردند.
شایعه شده بود که رومیها دستمال‌های تمیز آزبستی را به میان آتش پرتاب می‌کردند و وقتی آن را از آتش در می آورند سفیدتر از موقعی بود که در آتش پرتاب شده بود به همین دلیل رومیها به آن آمیانتوس (نوعی سنگ پنبه یا پنبه کوهی) به معنی بی نظیر می‌گفتند.
برای صدها سال، آزمایش‌ها و یافته‌هایی ثبت شد. از پارچه آزبست برای آستر دوزی زره استفاده می‌شد، همچنین از کاغذ آزبست برای نوشتن مورد استفاده قرار می‌گرفت، پارچه آزبست بیشتر توسط دولتمندان و ثروتمندان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
قرون وسطی
پس از سقوط امپراتوری روم و در عصر قرون وسطی، استفاده از آزبست و معدن آزبست به شدت کاهش یافت. اقلام باقیمانده مانند دستمال سفره و لباس پوشیدنی بسیار گران و معروف بود.
گفته می‌شود که چارلز بزرگ (Charlemagne) یک رومیزی بافته شده از آزبست داشت تا مهمانانش را تحت تاثیر قرار دهد. پس از شام، او سفره را از روی میز می‌کشید و به شومینه پرتاب می‌کرد صحنه بسیار نمایشی بود وقتی سفره آزبستی در آتش نمی‌سوخت مهمانان بسیار شگفت زده می‌شدند.
گفته می‌شود صلیبی که حضرت مسیح به آن بسته شد از جنس ازبست بوده است. مارکو پولو نیز در سفرهای خود از اقلام پارچه‌ای که با پارچه آزبست ساخته می‌شد گفته بود و همچنین نحوه استخراج و بافتن پارچه آزبست در آسیا را مشاهده کرده بود.
انقلاب صنعتی در انگلستان
استفاده از آزبست در انگلستان در دهه ۱۷۰۰ مجددا آغاز شد اما تا اواخر دهه ۱۸۰۰ انقلاب صنعتی گسترش چندانی نیافت.
انقلاب صنعتی نمایانگر رونق بزرگی برای صنعت آزبست بود. کارخانه‌ها در همه جا شروع به افتتاح شدن کردند و استفاده‌های جدیدی برای ماده معدنی معجزه آسا به طور منظم اختراع شد. معادن تجاری آزبست در اواخر دهه ۱۸۰۰ به وجود آمدند و کارآفرینان متوجه شدند که آزبست می‌تواند در موارد صنعتی و تجاری به کار رود و می‌تواند آنها را ثروتمند کند.
صنعت راه آهن یکی از نخستین صنایعی بود که به طور گسترده از آزبست و محصولاتی که شامل آزبست بود استفاده می‌کرد، همچنان که صنعت راه آهن در حال رشد بی اندازه بود نیاز به آزبست نیز افزایش یافت.
مهندسان راه آهن از مواد آزبست در واحدهای خنک کننده خطی، واگن باری و اطاق کارگران قطار استفاده می‌کردند و این مواد به عنوان عایق برای لوله‌ها، دیگ‌های بخار و آتشدان‌ها در لکوموتیوهای بخار به کار می‌رفت.
صنعت کشتی سازی
صنعت کشتی سازی به مراتب استفاده از آزبست را مثل صنعت راه آهن پشت سر گذاشت، برخی از استفاده‌های معمول شامل عایق برای لوله‌های بخار، دیگ‌های بخار، لوله‌های آب گرم است.
استخراج آزبست در اواسط سال ۱۹۷۳ اوج گرفت و سپس به شدت رو به کاهش نهاد. معادن در ایالات متحده تا سال ۲۰۰۲ همچنان به کار خود ادامه می‌دادند و آخرین معدن باقی مانده در کالیفرنیا نیز بسته شد. معروف‌ترین و مشهورترین معدن آزبست در ایالات متحده، معدن ورمیکولیت در شهر لیبی، مونتانا است. کشف شد که کل شهر به خاطر گرد و غبار ناشی از معدن آزبست آلوده بود.
بسیاری از کارگران در اثر کار کردن در معدن جان خود را از دست می‌دادند و بیش از ۱۰۰۰ نفر از آنها در معرض گرد و غبار قرار داشتند.
قرن بیستم
در جریان قرن بیستم، محققان متوجه شدند تعداد زیادی از مرگ و میرها و مشکلات ریوی به علت وجود معدن آزبست در این شهرها است. در سال های ۱۹۱۷ و ۱۹۱۸ در مطالعات متعددی مشاهده شد که کارگران معدن آزبست در سنین جوانی به طور غیر طبیعی می‌میرند.
مدارک محکمی در دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ مربوط به ازبست نشان می‌دهد که بسیاری از تولیدکنندگان آزبست از مسائل جدی و خطرناک استفاده از آزبست آگاهی داشتند، اما این اطلاعات را از کارگران و عموم مردم پنهان نگه می‌داشتند. در دهه ۱۹۳۰ مجلات پزشکی عمده‌ای شروع به انتشار مقالاتی کردند که آزبست را به سرطان منتسب می‌کردند.
شرکت‌های آزبستی همچنان به استفاده از آزبست در تولید و ساخت و ساز خود ادامه دادند. علیرغم این واقعیت که بسیاری از مواد جدید، مانند عایق فیبر فایبر گلاس، اختراع شدند تا جایگزین آزبست شوند، بسیاری از شرکت‌ها جایگزین‌های جدیدتر و امن‌تر را نادیده گرفتند. آنها به سادگی به خاطر سود از خطرات و مضرات آزبست گذشتند، درست مثل صنعت دخانیات.
در سال‌های اولیه قرن بیستم، اتوموبیل‌ها بسیارمحبوب شدند و صنعت خودرو سازی نیز از آزبست استفاده می‌کرد. در اتومبیل، این ماده معدنی جادویی در لنت ترمز، و در صفحات کلاچ همه به عنوان اصطکاک محصول استفاده می‌شود.
آزبست نیز برای ترمزهای آسانسورهای تازه ساخته شده نیز استفاده می‌شد.
با این حال، این صنعت ساختمان سازی بود که بیشترین افزایش استفاده در آزبست را به خود اختصاص داد.
آزبست نیز می‌تواند در ایرانیت سازی یا ساخت ایرانیت، اندود گچ و سیمان، به عنوان نوار آزبستی برای دیوارهای پیش ساخته، واشرسازی، لوله‌های سیمانی، ناودونی‌ها، گچکاری، بتونه‌کاری، آب بندی و بسیاری دیگر از محصولات ساختمانی یافت شود. مدارس و سالن‌های تئاتر نیز حتی دارای پرده‌هایی از جنس پارچه نسوز آزبست بودند که به دلیل مقاومت در برابر حرارت، از خیلی پارچه‌های استاندارد دیگر ایمن‌تر است.
بیشترین استفاده از آزبست در دهه ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ بود حدود ۳،۰۰۰ محصول ساخته شده از خواص منحصر به فرد آن استفاده می‌کرد.
می‌توان استفاده از آزبست را در مو خشک کن‌ها، اتو و اتوی فرش تسترها، قهوه جوش‌ها و پتوهای الکتریکی پیدا کنید.
هشدارها و مقررات سال‌های ۱۹۷۰ که باعث پایان دادن بسیاری از صنایعی که از آزبست استفاده می‌کردند شد، اما هنوز هم برخی از کشورهایی که معدن آزبست دارند مبادرت به صادرات آزبست می‌کنند.
امروزه محصولات آزبستی همچنان استفاده می‌شوند . برای نمونه ورق آزبست که از الیاف آزبست ضدحریق ساخته شده است که با سیمان با دوام تقویت شده در مصارف تجاری، مسکونی و صنعتی مانند ساختمان‌های ضدحریق، ماشین آلات، کوره‌های بخار و عایق بندی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
منبع: اخبار رسمی
