ریشۀ ضرب المثل «سر و کیسه کردن»
ضرب المثل ها بخشی از شناسنامۀ یک ملت هستند و در همۀ کشورها و زبان ها رواج دارند. امروزه به دلیل کاهش مطالعه و افزایش استفاده از شبکه های اجتماعی از ضرب المثل ها کمتر استفاده می شود. ضرب المثل ها در باروری زبان نیز سهم مهمی دارند و فراموشی آنها زبان را لاغر و لاغرتر می کند.
ما در مدرسه آنلاین_ بر آن هستیم که ضرب المثل ها و داستان و ریشۀ آنها را بیاوریم تا هم یادآوری باشد و هم استفاده از آنها رواج بیشتری بگیرد.
امروز ریشۀ ضرب المثل «سر و کیسه کردن» را با هم می خوانیم.
اين ضرب المثل در اصطلاح عوام سرکيسه کردن هم گفته مي شود. در معني و مفهوم استعاره اي کنايه از اين است که تمام موجودي و مايملک کسي را از او گرفته باشند.
امروزه اين اصطلاح در محيط قمارخانه و قماربازي بيشتر مصطلح است و به افرادي که تمام موجودي را باخته باشند اصطلاحاً مي گويند: فلاني را سرکيسه کردند. البته در مورد افراد ساده لوح هم که بر اثر زبان بازي اشخاص دغلباز و فريبکار همه چيز را از دست بدهند اين ضرب المثل از باب استشهاد و تمثيل به کار برده مي شود.
ماجرای این مثل چنین است: «سابق حمام شهرها و دهات ايران خزينه داشت و کسي که به حمام مي رفت پس از کيسه کشي و صابون زدن داخل خزينه مي شد و بدن را ظاهراً شستشو مي داد. گذشته از اینکه سرتراشی را هم در حمام انجام می دادند یعنی دلاک حمام سر حمام گيرنده را کامل یا تا قسمتی مي تراشيد. بعد او را کيسه مي کشيد و صابون مي زد تا موي اضافي و چرک هاي بدن به کلي پاک شود و شتشوي کامل به عمل آيد؛ زيرا در عرف عقايد گذشتگان اصطلاح «سر و کيسه کردن» شستشوي کامل تلقي مي شد و هر کس که اين دو کار را با هم می کرد خیلی تمیز و پاکیزه می شد که به گمانش تا یک هفته نیاز به نظافت نداشت.
اگر چه امروزه عمل سر و کيسه کردن دیگر رایج نیست اما وجه استعاری آن باقی مانده و به صورت مثل در آمده است.
در لغت نامه دهخدا رایج به ضرب المثل سر و كیسه كردن به نقل از آنندراج چنین آمده است كه ربودن مایعرف كسی به نوعی كه چیزی پیش او نماند مأخذ آن كیسه و تیغ حمامی است كه چرك در بدن و مو و سر نمی گذارد.
