یلدا جشن زایش خورشید

یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلند ترین شب سال بر پا می شود، یکی از کهن ترین یادمان های ایران باستان است. یلدا، چنانکه در بیشتر فرهنگ ها آمده است: یک واژه سُریانی است به معنی “میلاد”، “زایش”، “تولد”.

مدرسه آنلاین- ایرانیان باستان شب یلدا را، شب زایش و تولد ایزد مهر (میترا) یا خورشید شکست ناپذیر می دانسته اند و آن را با تلفظ سُریانیش پذیرفته اند و به یادگار آن جشنی همراه با مراسم ویژه برگزار می کردند.

یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلند ترین شب سال بر پا می شود، پیشینه ای بسیار دراز داشته است و مربوط می شود به ایزد مهر، ریشه این باور بر می گردد به گاه شماری و اندیشه هایی که ایرانیان باستان از آن داشتند.

 شب یلدا یا چنانکه امروزه آن را نیز شب چله نیز می نامند، نخستین روز زمستان یا نخستین شب زمستان بوده که زایش خورشید یا جشن تولد مهر (میترا)، خورشید شکست ناپذیر بوده است.

 مردمان روزگاران باستان، که پایه زندگی شان بر کشاورزی – چوپانی قرار داشت و در طول سال، با سپری شدن فصل ها و تضادهایی طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان با گردش خورشید و دگرگونی فصل ها و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان آشنایی یافته و کارها و فعالیت هاشان را بر اثر آن تنظیم می کردند.

روشنی و روز و تابش خورشید و اعتدال هوا در نظرشان جلوه های نیک و موافق و ایزدی بود و تاریکی و شب و سرما را نیز از کارهای اهریمن می پنداشتند. ملاحظه می کردند که در برخی روزها و فصل ها روزها بسیار بلند می شود. به همان نسبت بلندی، از روشنی و نور خورشید بیشتر استفاده می کردند و می نگریستند که شب ها کوتاه است.

کم کم این باور بر ایشان پیدا شد که نور و روشنی و تاریکی مرتب در نبرد و کشمکش هستند، گاه خورشید و فروغ چیره شده و ساعت های بیشتری در پرتو خود مردم را نیرومند نگاه می دارد و گاه مقهور تاریکی واقع شده و ساعت های کمتری با فروغ و تابش اندکی فیض می رساند.

در طول سال، دریافتند که کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز، یعنی روز سی ام آذر و بلند ترین شب ها، شب نخست زمستان، یعنی نخستین شب دی ماه است. اما بلافاصله پس از این بلند ترین شب سال، از آغاز دی، روزها به تدریج بلند تر و شب ها کوتاه تر می شود.

 خورشید هر روز بیشتر در آسمان می پاید و نور و گرمی نثار می سازد، به همین جهت آن شب را یلدا نامیدند، یعنی شب تولد و زایش خورشید شکست ناپذیر و آن را آغاز سال قرار دادند، یعنی انقلاب شتوی و آغاز زمستان.

منبع: بن مایه ها
 جهان فروری؛ دکتر بهرام فره وشی
 گاه شماری و جشن های ایران باستان؛ هاشم رضی