در عرض دو دقیقه وابسته های پیشین را یاد بگیر
امروز فضای مجازی و بستر اینترنت به یکی از مراجع مهم برای دانش آموزان تبدیل شده است تا با مراجعه به آن پاسخ بسیاری از پرسش های خود را بیابند.
تحریریۀ مدرسه آنلاین تلاش می‌کند تا در این بخش اطلاعات به روز و مستندی را پیرامون موضوعات درسی تهیه و در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد.
در این بخش بنا داریم تا نکاتی از دستور زبان فارسی (وابسته‌های پیشین) را بیان کنیم.
وابسته‌های اسم
گروه اسمی از يك اسم به عنوان هسته ساخته می‌شود كه می‌تواند يك يا چند وابسته نيز بگيرد. وجود وابسته اختياری است.
این وابسته‌ها شامل وابسته‌های پیشین و پسین می‌شود. وابسته‌های پیشین نیز انواع مختلفی دارد.
وابسته‌های پیشین:
1. صفت پرسشی:
هرگاه واژه‌های «چه، چگونه، کدام، کدامین، چطور، چه جور، چه‌سان، چقدر، چه اندازه، چه مقدار، چند، چندمین، هیچ و…» همراه با اسم یا جانشینان اسم بیایند «صفت پرسشی» نامیده می‌شوند. امّا اگر با اسم یا جانشینان آن همراه نباشد «ضمیر پرسشی» هستند.
مثال: چه فیلمی می‌بینی؟ – چقدر ورزش می‌کنی؟ – کدام تیم، برنده شد؟
در مثالهای بالا « چه، چقدر، کدام» صفت پرسشی هستند و واژه‌های «فیلم، ورزش، تیم» هسته گروه اسمی‌‌اند
2. صفت تعجّبی:
واژه‌های «چه، ،عجب،چقدر» اگر همراه اسم یا جانشینان اسم باشند «صفت تعجبی» هستند و اگر به تنهایی ذکر شوند «ضمیر تعجبی». چقدر ماشین این‌جا هست! ( چقدر: صفت تعجبی). چقدر ماشین این‌جا هست؟( چقدر: ضمیر پرسشی). چقدر می‌خواند! (چقدر: ضمیر تعجبی).
3. صفت اشاره:
واژه‌های این، آن، همین، همان، چنین، چنان، این‌چنین، آن‌چنان، این‌گونه، آن‌گونه، این‌سان، آن‌سان، این‌طور، آن‌طور، این‌همه، آن‌همه این‌قدر، آن‌قدر، همین قدر، همان قدر، این اندازه، آن اندازه، همین اندازه، همان اندازه و … اگر همراه با اسم و جانشینان اسم ذکر شوند «صفت اشاره» می‌باشند امّا اگر بدون اسم و جانشینان آن ذکر گردند «ضمیر اشاره» هستند.
مثال: همین کوه را دوست دارم. (همین: صفت اشاره). همین را دوست دارم.(همین: ضمیر اشاره).
4. صفت مبهم:
هر، همه، هیچ، فلان، برخی، بعضی، پاره‌ای، خیلی، کمی، بسیاری، اندکی، قدری، چندین، چندان، دیگر و … » اگر همراه اسم یا جانشینان اسم ذکر شوند، «صفت مبهم» هستند و اگر همراه با اسم و جانشینان اسم ذکر نشوند «اسم مبهم» هستند.
برخی مردم دوست‌داشتنی هستند. (برخی: صفت مبهم). برخی دوست داشتنی هستند. (برخی: اسم مبهم)
نکته: هرگاه « چند، چندین و هیچ» مفهوم پرسشی داشته باشند دیگر نشانه مبهم نیستند. (گر همراه با اسم و جانشینان آن آمده باشند صفت پرسشی هستند و اگر بدون اسم و جانشینان آن ذکر شوند ضمیر پرسشی می‌باشند). مثال: چند کتاب خواندی؟ (چند: صفت پرسشی).
5.صفت‌های شمارشی
الف) صفت‌های شمارشی اصلی: صفت‌های شمارشی همان عددهای اصلی هستند که شامل یک تا بی‌نهایت می‌شوند. این صفت‌ها همان عددها در ریاضیات هستند که هیچ پیشوند و پسوندی نمی‌گیرند و تعداد اسم (معدودشان) را مشخص می‌کنند. یک، دو، سه، چهار، پنج، ده، یازده، بیست، صد، سیصد، هزار و …
صفت‌های شمارشی اصلی اگر با اسم یا جانشینان اسم همراه شوند، «صفت شمارشی» اصلی‌اند و اگر به تنهایی بیایند «ضمیر شمارشی»اند.
مثال : یک مسلمان نباید دروغ بگوید. یک وابستۀ پیشین و صفت شمارشی اصلی است.
ب) صفت شمارشی ترتیبی: صفتی است که با لفظ «-مین» یا «-م» همراه است. صفتی که با «_مین» همراه می شود وابستۀ پیشین و صفتی که با « -م» همراه می شود وابسته پسین است.
مثال: چهارمین سال تولد برادرم را جشن گرفتیم. چهارمین وابستۀ پیشین و صفت شمارشی است. سال هسته است.
خرداد، ماه سوم سال است. سوم وابستۀ پسین و صفت شمارشی است. ماه هسته است.
6.صفت عالی:
همۀ صفت‌هایی که وند «ترین» را به دنبال دارند صفت عالی هستند و همیشه وابستۀ پیشین واقع می‌شوند.
مثال: دیدن او بزرگ‌ترین آرزوی من است. بزرگ‌ترین وابستۀ پیشین و آرزو هسته است.
7.شاخص
شاخص‌ها عناوين و القابی هستند كه بدون هيچ نشانه يا نقش‌نمايی پيش از اسم می‌آيند. شاخص‌ها هميشه بی‌فاصله در كنار هسته می‌آيند و خود، اسم يا صفت هستند و در جای ديگر می‌توانند هستۀ گروه اسمی قرار گيرند.
كلمات زير می‌توانند شاخص باشند به شرطی كه دو مورد را رعايت كنند؛
آقا، استاد، امام، امام‌زاده، سيد، برادر، خواهر، حاجی، حاجی آقا، عمو، عمه، دايی، خاله، تيمسار، سرهنگ، سرتيپ، سرلشكر، ستوان، سركار، سرگرد، كدخدا، مهندس، دكتر و …
شرط اول: كلمات ذكر شده به شرطی « شاخص » هستند كه قبل و بعد از آن ها كسره نيايد.
كتابِ خواهر (خواهر ، شاخص نيست.) خواهر ْ زهرا ( خواهر شاخص است .)
شرط دوم: كلمات مذكور به تنهايی و بدون هسته نيايند.
استاد آمد (استاد، شاخص نيست.) خاله شبنم را بيشتر از همه دوست دارم. (خاله، شاخص است.)
ايشان استاد شيمی هستند. (استاد ، هستۀ گروه اسمی است، شاخص نيست.)
استاد هاشمي آمدند. (استاد، شاخص است.)
نكته: واژۀ «آقا» و «خانم» گاهی بعد از هسته، به عنوان شاخص می‌آيند:
علی آقا آمدند. (آقا شاخص است.) زهرا خانم آمدند. (خانم شاخص است.)
در يك مورد استثنايی، اين واژه‌های مذكور حتی بعد از كسره نيز شاخص هستند.
كتاب استاد حكمت انديش، كتابی مفيد و جذاب است. (كتاب/هسته، استاد/شاخص،حكمت انديش/ مضاف اليه)
