وجه تسمیه ی اردیبهشت و جشن گل ها چیست؟

امروز فضای مجازی و بستر اینترنت به یکی از مراجع مهم برای دانش آموزان تبدیل شده است تا با مراجعه به آن پاسخ بسیاری از پرسش های خود را بیابند.

تحریریه مدرسه آنلاین تلاش می کند تا در این بخش اطلاعات به روز و مستندی را پیرامون موضوعات درسی تهیه و در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد.

امروز به وجه تسمیۀ اردیبهشت و جشن این ماه در تاریخ ایران می‌پردازیم.

اردیبهشت نام روز سوم هر ماه (اردیبهشت روز) و همچنین نام دومین ماه (اردیبهشت ماه) در گاهشماری ایران باستان است

مسعود سعد گوید:

بهشت است گیتی ز اردیبهشت                   حلال آمد ای مه می اندر بهشت

 به شادی نشین هین و می خواه مِی                 که بی مِی نشستنت زشت است زشت

 اردیبهشت روز است ای ماه دلستان                 امروز چون بهشت برین است بوستان

زان باده که خرم ازو گشت عیش و عمر             زان باده که گردد ازو تازه طبع و جان

حکیم خیام یکی از دانشمندانی است که در کتاب «نوروز نامه»، توضیحات مفصّلی را دربارۀ ماه‌های سال و برج‌های گاهشماری ایران نوشته است.  حکیم عمر خیام بر این باور است که ریشۀ نام تمام ماه‌ها در زبان پهلوی است. او در کتاب نوروزنامه (کتابی که دربارۀ ریشه، تاریخ و آداب جشن نوروز نوشته است) دربارۀ اردیبهشت چنین نوشته است: «این ماه را اردیبهشت نام کردند یعنی این ماه آن ماهست که جهان اندر وی به بهشت ماند از خرمی، اَرد به زبان پهلوی مانند بود و آفتاب اندرین ماه بر دور راست در برج ثور باشد و میانه بهار بود.»

اردیبهشت نام یکی از بزرگترین فرشتگان آیین زرتشتی است. نام او در اوستا به ریخت « اَشَه وَهیشتَه» و یا « اَرتَه وَهیشتَه» است. واژۀ اوستایی « اَشَه وَهیشتَه» از دو بخش (اَشَه + وَهیشتَه) درست شده است: بخش نخست – اَشَه یا اَرتَه، از جمله واژگانی است که معنی آن بسیار گسترده است: راستی و درستی، حق، حقیقت، نظم، تقدس، قانون و آیین ایزدی، پاکی، و…

دربارۀ معنی واژۀ «اَشَه»، هنوز کسی حرف آخر را نزده و نتوانسته است تعریف جامع و مانعی از این واژه بدست دهد. از همین روست که برخی از گزارشگران اوستایی ترجیح می‌دهند خود واژۀ «اَشَه» را ترجمه نکرده و در گزارش خویش بیاورند. این واژه در اوستا بسیار به کار برده شده است و تشخیص معنی‌های آن نیز بسیار دشوار است. در یک قطعه یا جمله، گاهی به یکی از معنی‌های مذکور است و گاهی از آن ایزدی اراده شده است.

بخش دوم که «وهیشته» باشد، صفت عالی است به معنی بهتر، بهترین. واژۀ بهشت نیز از همین واژۀ اوستایی «وهیشته» گرفته شده است. بنابراین می‌توان واژۀ اوستایی «اشه وهیشته» را که در زبان پارسی امروزی به ریخت «اردیبهشت» در آمده است، به معنای « بهترین راستی و درستی»‌ یا « بهترین نظم و قانون »‌ ترجمه کرد.

به موجب یزدان شناسی اوستایی، اردیبهشت نام یکی از بزرگترین فرشتگان ششگانۀ آیین زرتشت است که نام او در اوستا به ریخت «اَشَه وَهیشتَه» یا «اَرتَه وهیشتَه» آمده است، که به معنی بهترین راستی و درستی یا بهترین نظم و قانون می باشد. در نوشته های پهلوی اردیبهشت فرشته نگهبان آتش است.

اردیبهشت نام روز سوم هر ماه(اردیبهشت روز) و همچنین نام دومین ماه (اردیبهشت ماه) در گاه شماری ایران باستان است. بنا بر سنت کهن ایرانیان باستان، هر گاه نام ماه و روز در هر ماه برابر می‌شد، آن روز را جشن می گرفتند. از این جهت در ایران باستان روز اردیبهشت از ماه اردیبهشت (سومین روز از ماه اردیبهشت)، که نام ماه و روز یکی می‌شد جشنی به نام جشن اردیبهشت‌گان در بزرگداشت اردیبهشت، فرشتۀ نگهبان آتش برگزار می‌شده است. این جشن از شمار جشن‌های آتش است که مراسم این جشن آتش در معبدها و آتشکده‌ها برگزار می‌شده است.

شوربختانه دربارۀ این جشن باستانی، آگاهی‌های اندکی بر جای مانده است. ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه می نویسد: «اردیبهشت ماه، روز سوم آن اردیبهشت است و آن عیدی است که اردیبهشت گان نام دارد، برای آنکه هر دو نام با هم متفق شده‌اند و معنای این نام آن است: راستی بهتر است و برخی گفته‌اند که منتهای خیر است و اردیبهشت ایزد یا ملک آتش و نور است و این دو با او مناسبت دارد و خداوند او را به این کار موکل کرده که نیز علل و امراض را به یاری ادویه و اغذیه ازاله کند و صدق را از کذب ظاهر کند و محق را از مبطل به سوگندهایی که گفته‌اند در اوستا مبیّن است تمیز دهد.»

مطالبی را که ابوریحان بیرونی راجع به اعمال اردیبهشت در کتاب آثار الباقیه راجع به درمان و درمانگری و تمیز میان راستی و دروغ و حق و باطل بدان اشاره کرده، در یکی از بخش‌های اوستا به نام «اردیبهشت یشت» آمده است.

در کتاب « برهان قاطع»چنین آمده است: «… در این روز نیک است به معبد و آتشکده رفتن و از پادشاهان حاجت خود خواستن و به جنگ و کارزار شدن، و معنی ترکیبی این لغت، مانند بهشت باشد، چه اَرد به معنیِ شبیه و مانند آمده است، چون این ماه وسط فصل بهار است و نباتات در غایت نشو و نما،و گل‌ها و ریاحین تمام شکفته و هوا در نهایت اعتدال، بنابراین اردیبهشت خوانند. (برهان قاطع، جلد اول، ص 102 تا101)

زمان برگزاری جشن اردیبهشت‌گان همزمان با شکوفایی گل‌ها و گیاهان در بسیاری از مناطق ایران است. از این رو به «جشن گل‌ها» نیز معروف است. جالب است بدانید در کشور هلند نیز جشنوارۀ گل هر سال برگزار می‌شود که تقریباً همزمان با جشن اردیبهشت‌گان است.

 از طرفی امشاسپند اردیبهشت نگاهبان گیاهان روی زمین است و به یاری او بود که اهورامزدا هنگام آفرینش، گیاهان را برویانید. همچنین در اردیبهشت ماه گل‌ها و سبزه‌ها می‌شکفند و جهان همچون بهشت باشد از خرمی و سرسبزی و طراوت. بدین جهت است که برخی پژوهشگران همچون «کوشیار» در کتاب «المدخل فی صناعه احکام النجوم» از این جشن با نام « گلستان جشن» به جای « اردیبهشت‌گان» نام می برد.

امروزه زرتشتیان بنا بر باور سنتی خود در جشن اردیبهشت‌گان، لباس سفید که نماد پاکی است بر تن می‌کنند و به آتشکده‌های محل سکونت خود می‌روند و رو به روشنایی می‌ایستند و نیاش اهورامزدا را به جا می‌آورند. خواندن بخشی از اوستا به نام «اردیبهشت یشت» در این جشن مرسوم است. ترجمۀ بخشی از «اردیبهشت یشت» بدین گونه است: «اردیبهشت، زیباترین امشاسپند را برای فَر و فروغش با نماز بلند و با زَور می‌ستاییم… اردیبهشت، زیباترین اَمشاسپند را با هوم آمیخته به شیر، با بَرسَم، با زبانِ خرد با پندار و گفتار و کردار نیک و با زَور و سخنِ رسا می‌ستاییم.»

 منبع:  گاه شماری و جشن‌های ایران باستان اثر هاشم رضی