هوازدگی و انواع آن در علوم هشتم

امروز فضای مجازی و بستر اینترنت به یکی از مراجع مهم برای دانش آموزان تبدیل شده است تا با مراجعه به آن پاسخ بسیاری از پرسش های خود را بیابند.

تحریریه مدرسه آنلاین تلاش می کند تا در این بخش اطلاعات به روز و مستندی را پیرامون موضوعات درسی تهیه و در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد.

امروز به بحث هوازدگی در علوم پایۀ هشتم می‌پردازیم.

سـنگ‌ها معمولاً محکم و سـختند اما به مرور زمان خرد می‌شوند و به قطعات ریزتری تبدیل می‌شوند. خاک، مادۀ ارزشمندی است که قسمت عمدۀ آن حاصل خرد شدن و تجزیه شدن سنگ‌هاست.

 هوازدگی چیست؟

به تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیستی که در سنگ‌های سطح زمین رخ می‌دهد، هوازدگی می‌گویند.

 انواع هوازدگی:

۱) هوازدگی فیزیکی
۲) هوازدگی شیمیایی

هوازدگی فیزیکی

عواملی مانند تغییرات دما و انجماد سبب خرد شدن سنگ‌ها می‌شود، بدون این‌که ترکیب شیمیایی آن‌ها را تغییر دهد، این نوع هوازدگی را عموماً هوازدگی فیزیکی می‌گویند.

هوازدگی فیزیکی، همچنین هوازدگی مکانیکی یا تفکیک نامیده می‌شود، کلا فرآیندی است که باعث تجزیه سنگ‌ها بدون تغییر شیمیایی می‌شود.

فرآیند اصلی در هوازدگی جسمی سایش است (فرآیندی که با استفاده از آن اندازه ذرات کاهش می‌یابد). با این حال، هوازدگی شیمیایی و فیزیکی اغلب دست به دست هم می‌دهند.

هوازدگی فیزیکی ممکن است به دلیل دما، فشار، یخبندان و غیره رخ دهد به عنوان مثال، ترک‌های ناشی از هوازدگی فیزیکی باعث افزایش سطح در معرض فرایند شیمیایی می‌شوند، بنابراین سرعت تجزیه را افزایش می‌دهد.

 عوامل موثر در هوازدگی فیزیکی:

۱) انجماد (یخ زدن) آب در شکاف سنگها

۲) انبساط و انقباض سنگها در اثر تغییرات دما

۳) کاهش فشار لایه های بالایی از روی سنگها

۴) تشکیل بلورهای دیگر در شکاف سنگها

۵) رشد و گسترش ریشه گیاهان در درز و شکاف سنگها

۶) باد

۷) جریان آب

۸) حفر زمین توسط جانداران

۹) فعالیتهای انسانی

 هوازدگی شیمایی

هوازدگی شیمیایی، هوازدگی‌ای است که در آن ترکیب اکسیژن و رطوبت سنگ‌ها باعث می‌شود که علاوه بر متلاشی شدن سنگ‌ها، ترکیب شیمیایی آن‌ها نیز تغییر یابد. در هوازدگی شـیمیایی، ترکیب شیمیایی سنگ و کانی‌های سازندۀ آن عوض می‌شود و مواد جدیدی به وجود می‌آید.

عوامل ایجاد هوازدگی شیمیایی:

۱) آب
۲) اکسیژن
۳) کربن دی اکسید
۴) موجودات زنده

 نکته: آب مهمترین عامل هوازدگی شیمیایی است.

*آب به راحتی بسیاری از کانی ها را در خود حل می کند از این رو عامل اصلی در وقوع هوازدگی شیمیایی است.

* آب با کربن دی اکسید ترکی شده و خاصیت اسیری پیدا میکند و می‌تواند سنگها و کانی ها را در خود حل کند.

* ایجاد غارهای آهکی حاصل انحلال سنگ آهک در آب است.

*باران اسیدی حاصل ترکیب آب خالص با کربن دی اکسید، دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن است. که می تواند کانی های مقاوم را در خود حل کند.

* ترکیب شدن اکسیژن با سنگها که کانیهای آهن دار هم نوعی هوازدگی شیمیایی است. این نوع هوازدگی شیمیایی در مناطق گرم و مرطوب بیشتر دیده می‌شود.

* گیاهان در حال پوسیدگی اسیدهایی تولید می‌کنند که منجر به تخریب سنگها میشوند. این نوع هوازدگی، در محیط های مرطوب و جنگلی بیشتر دیده می‌شود.

* جانداران با عمل تنفس، دی اکسید کربن تولید می کنند که به نوبه خود در چرخه هوازدگی شیمیایی تاثیر گذار است. باکتری های تجزیه کننده عامل ایجاد یک محیط اسیدی برای هوازدگی شیمیایی اند.

فواید هوازدگی 

– تولید خاک
– تولید مصالح ساختمانی مثل شن و ماسه
– تشکیل غارهای آهکی
– حاصلخیزی خاک 

معایب هوازدگی 

– تخریب نمای ساختمان ها
– تخریب جاده ها و پل ها و تونل ها
– زنگ زدن تأسیسات و در و پنجره های آهنی

 فرسایش

جابجایی ذرات و قطعات حاصل از هوازدگی بوسیله عواملی مانند آب های جاری، باد، یخچال یا نیروی جاذبه، فرسایش نامیده می‌شود. ذرات شـن و ماسـه ای که در بسـتر رودخانه هاست ممکن اسـت از بلندترین و دورترین قله ها آمده باشند یا تپه های ماسه ای نواحی بیابانی که ممکن است ده ها کیلومتر جابه جا شوند، نشانه هایی از فرسایش در سطح زمین اند.

باد چگونه باعث هوازدگی فیزیکی می شود؟

عوامل مختلفی سنگ های روی کوه ها، صخره ها و ساختمان ها را در گذر زمان دچار تغییر می کند، هوازدگی سنگ ها باعث خرد شدن آن ها می شود و قطعات حاصل از هوازدگی به سادگی جابجا می شوند، این قطعات و ذرات را عواملی مانند؛ باد، آب، یخچال ها و غیره از بالای کوه به پایین منتقل می کنند، یک سنگ ممکن است در طول زمان به صورت های مختلف دچار تغییرات شود.

باد، سنگ ها را همراه خود به مکان های مختلف می برد و در این راه سنگ ها با اجسام مختلف برخورد می کنند و به مرور زمان تکه تکه می شوند و تغییر شکل می دهند. پس نتیجه می گیریم که باد با جابجا کردن ذرات و برخورد آن ها با سنگ باعث تغییر سنگ می شود.

رسوبگذاری در دریاها:

دریاها مهمترین محیط‌های رسوبگذاری هستند و قسمت اعظم سنگ‌های رسوبی در آنها تشکیل می‌شود. رسوبگذاری در دریاها را بطور کلی می‌توان به رسوبگذاری مواد آواری و رسوبگذاری مواد غیر آواری تقسیم کرد. قتی رودخانه نهشـته ها را به طرف دریاچه یا دریا حمل میکند، پس از اینکه این ذرات به داخل دریا رسـیدند براسـاس اندازه ته نشـین میشوند؛ ابتدا ذرات درشت و سنگین و سپس ذرات ریزتر و سبک‌تر ته نشین می گردند.

*رسوبگذاری مواد آواری

موادی که توسط رودخانه‌ها و یا عوامل مختلف موادی که توسط رودخانه‌ها و یا عوامل مختلف حمل ‌و نقل به دریا وارد می‌شوند. پس از گذشت زمان در اثر کاهش سرعت ، عمل رسوبگذاری صورت می‌گیرد بدین صورت که ذر ات درشت تر در نزدیکی ساحل و ذرات ریزتر در نواحی دورتر از ساحل رسوب می‌کنند.

 رسوبگذاری مواد غیر آواری

منظور از رسوبگذاری مواد غیرآواری ، رسوبگذاری موادی است که به صورت محلول در آب دریا موجود است و شامل مواد زیر می‌باشد.
▪ رسوبگذاری شیمیایی: رسوبگذاری در این حالت در اثر تغییر شرایط شیمیایی محیط صورت می‌گیرد. از جمله این شرایط می‌توان تغییر PH و Eh محیط را نام برد.

▪ رسوبگذاری زیستی: رسوبگذاری در اثر فعالیت موجودات زنده صورت می‌گیرد که از آن جمله می‌توان طریقه تشکیل ریفها را نام برد.
● رسوبگذاری تبخیری
هنگامی که قسمتی از دریا به عللی از آن جدا شود در اثر تبخیر ، غلظت مواد موجود در آن بالا می‌رود و اگر این حالت تا مدتی ادامه پیدا کند، به حالت اشباع می‌رسد که در نتیجه آن ، املاح مختلف ته نشست می‌شوند. از جمله این رسوبات می‌توان از گچ و نمکهای مختلف نام برد.

چرخۀ سنگ‌ها:

سنگ های رسوبی و آذرین و دگرگونی تحت تاثیر هوازدگی به رسوب تبدیل می شوند، این رسوبات در کف دریا انباشته می‌شوند و به سنگ های رسوبی تبدیل می شوند و سنگ های رسوبی بر اثر گرما و فشار می توانند به سنگ های دگرگونی در برخورد با ماگما ذوب شده و به سنگ های آذرین درونی و بیرونی تبدیل می شوند.

سنگ‌های موجود در کره زمین در اثر فرایندهـای مختلـفی ماننـد هوازدگـی، انجمـاد مـواد مـذاب و دگرگونی به یکدیگـر تبدیل میشـوند. به این تغییرات، چرخه سنگ گفته می‌شود.