تعریف و اقسام آن در منطق را 5 دقیقه ای یاد بگیر

دنیای جدید، دنیای اینترنت است که به عنوان منبعی برای همه و به ویژه دانش‌آموزان تبدیل شده است که با استفاده از آن هم می‌توانند پاسخ بسیاری از پرسش‌های خود را پیدا کنند و هم درس‌های خود را بهتر یاد بگیرند.

تحریریۀ مدرسه آنلاین تلاش می‌کند تا در این بخش اطلاعات به روز و مستندی را پیرامون موضوعات درسی تهیه و در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد.

امروز بحث اقسام و شرایط تعریف در منطق دهم را با هم می‌خوانیم.

تعریف چیست؟

تعریف شیوۀ معلوم کردن تصورات مجهول توسط تصورات معلوم که در سه حیطۀ (ذهن، زبان و خارج) انجام می‌شود.

تعریف در حیطۀ زبان که به آن تعریف لغوی یا لفظی گفته می‌شود.

تعریف لغوی یا لفظی به سه روش امکان‌پذیر است: 1- نحوۀ شکل‌گیری واژه 2- معنای آن واژه 3- واژۀ مترادف با آن

مثال: تعریف طاس: کاسۀ مسی (تعریف لغوی)

تعریف در حیطۀ واقعیت (عالم خارج): که به آن تعریف مصداقی یا تعریف به مثال یا تعریف به تشبیه گفته می‌شود.

تعریف مصداقی به سه روش امکان‌پذیر است:

1- نشان دادن مصداق یا نمونه خارجی مفهوم مجهول 2- نمایش تصویر،عکس یا … از مفهوم مجهول 3- نام بردن انواع یا مصادیق مفهوم مجهول

مثال: تعریف میوه: پرتقال و سیب و …..

 نکتۀ مهم: لزوماً نمی‌توان گفت که تعریف مصداقی صرفاً برای مفاهیمی است که مصداق دارند. 


تعریف در حیطۀ ذهن: که به آن تعریف تحلیلی یا تعریف مفهومی گفته می‌شود.


 در تعریف مفهومی برای تعریف مفهوم مجهول از دو مفهوم (اولی عام، دومی خاص «ترتیب مهم است».) استفاده می‌شود . 

مفهوم عام: که ویژگی مشترک مفهوم مجهول با سایر مفاهیم است به طوری که همۀ مصادیق مفهوم مجهول آن ویژگی (همان مفهوم عام) را دارا باشند.

مفهوم خاص: که ویژگی اختصاصی مفهوم مجهول با سایر مفاهیم است به طوری که همه مصادیق مفهوم مجهول آن ویژگی (همان مفهوم خاص) را دارا باشند.

مثال: در تعریف انسان: حیوان ناطق (اولی عام و دومی خاص)

در تعریف مفهومی: مفهوم عام مصداق‌های بیشتری نسبت به مفهوم خاص و مفهوم مجهول دارد.

مفهوم خاص نیز مصادیق کمتری نسبت به مفهوم عام دارد اما مصادیقش با مفهوم مجهول مساوی است.

نسبت‌های چهارگانه در تعریف مفهومی:

مفهوم عام با مفهوم مجهول: مطلق

مفهوم عام با مفهوم خاص: مطلق

مفهوم خاص با مفهوم مجهول: تساوی

مفهوم عام و خاص با مفهوم مجهول: تساوی

تعریف صحیح دارای چهار شرط است:

1- واضح باشد یعنی: از الفاظ و مفاهیم آشنا برای مخاطب استفاده کنیم و از استعاره و ایهام و کنایه و … استفاده نکنیم.

هلال ماه: گوشواره آسمان (از استعاره استفاده شده است.)

توجه شود که برای واضح بودن نباید از مشترک های لفظی بدون قرینه استفاده کرد.

شرط واضح بودن دربارۀ تعریف مصداقی کم کاربرد است.

2- جامع باشد یعنی: تعریف همۀ مصادیق مفهوم مجهول را در بر بگیرد یا به اصطلاح تعریف باید جامع افراد باشد.

3- مانع باشد یعنی: تعریف مصادیقی غیر از مفهوم مجهول را در بر نگیرد یا به اصطلاح تعریف باید مانع اغیار باشد.

نکته: جامع و مانع بودن تعریف ربطی به هم دیگر ندارند: یعنی ممکن است تعریفی جامع باشد ولی مانع نباشد و برعکس . 

برای تشخیص جامع و مانع بودن تعریف کافی است که دو سؤال بپرسیم:

1- آیا هر مجهولی تعریف است؟ بله، پس جامع هست، نه، پس جامع نیست.

2- آیا هر تعریفی مجهول است؟ بله، پس مانع هست، نه، پس مانع نیست.

تذکر: تبدیل جامع و مانع به اعم و اخص:

هم جامع و هم مانع
نه اعم است نه اخص است.
نه جامع و نه مانع
هم اعم است هم اخص است.
جامع و نه مانع
اعم است.
مانع و نه جامع
اخص است.

جامع و مانع و نسبت‌های چهارگانه 

1- اگر تعریفی جامع باشد ولی مانع نباشد: نسبت تعریف با مفهوم مجهول: عموم و خصوص مطلق است.

2- اگر تعریفی مانع باشد ولی جامع نباشد: نسبت تعریف با مفهوم مجهول: عموم و خصوص مطلق است.

3- اگر تعریفی جامع و مانع نباشد: نسبت تعریف با مفهوم مجهو : عموم و خصوص من وجه است.

4- اگر تعریفی جامع و مانع باشد: نسبت تعریف با مفهوم مجهول: تساوی است.

4- دوری نبودن یعنی: عدم استفاده از خود مفهوم مجهول در تعریف .

مثال: حرکت مکانی: به انتقال شی از مکانی به مکان دیگر می‌گویند.

تذکر: دوری نبودن تعریف در واقع می‌تواند یک نمونه از واضح نبودن تعریف باشد.

منبع: کانون فرهنگی آموزش