همه چیز درباره ی اسم تفضیل در عربی

اسم تفضیل اسمی است که مفهوم برتری صفتی را در کسی یا چیزی يا «كمتر» و يا «زيادتر» بودن صفتی را در موردی نسبت به مورد ديگر بيان می‌كند. در ترجمۀ اسم تفضيل، اگر بعد از اسم تفضيل حرف «مِن» ذكر شده باشد معادل صفت تفضيلی در فارسی ترجمه می‌شود: «تر» و اگر اسم تفضيل به صورت مضاف ذكر شده باشد معمولاً معادل صفت عالی در فارسی ترجمه می‌شود: «ترين».

مثال: أشجَع الناس: شجاع ترين مردم. (مضاف و مضافً الیه)

سورهُ «والعصر» اَصغَرُ سورهٍ فی القرآن. (سوره والعصر کوچکترین سوره قرآن است). (مضاف و مضافً الیه)

إنَّ هذه الفرقه اکبر مِن تلکَ القاعَه. (این اتاق از آن سالن بزرگتر است). حرف «مِن» بعد از اسم تفضیل آمده است.

ساخت اسم تفضیل:

اسم تفضیل، اسمی مشتق از فعل عربی است. یعنی با استفاده از ریشه‌های فعل ساخته می‌شود. از این رو اگر بخواهیم آن را برای مذکر به کار ببریم باید ریشه سه حرفی فعل را به وزن «أفعل» و اگر بخواهیم برای مونث به کار ببریم آن ریشه را باید به وزن «فُعلی» ببریم.

مثال برای مذکر اسم تفضیل: اَعظَم– اَصغَر– اَكبَر

مثال برای مؤنث اسم تفضیل: عُظمی– صُغری– كُبری.

نکته: اسم تفضیل از فعل ثلاثی مجرد، مثبت و معلوم عربی که بر رنگ و عیب دلالت نمی‌کند، قابلیت تفضیل دارد و متصرف (قابل صرف کردن) و تام است ساخته می‌شود.

مثال: نهرُ النَیْلِ أطولٌ من الفراتِ. رود نیل طولانی‌تر از فرات است.

در این مورد اسم تفضیل کلمۀ أطول و از ریشه «ط و ل» ساخته شده‌است. این فعل تمامی شروط بالا را دارد زیرا طول یک فعل ثلاثی مجرد است. از این ریشه نمی‌توان صفتی بر وزن فعلی برای مونث ساخت و قابلیت تفضیل دارد. دلالت بر رنگ یا عیب ندارد. فعلی مثبت است که بدون ما و لای عربی منفی‌ساز در عربی آمده. یک فعل ماضی عربی معلوم و مبنی است. یک فعل متصرف با قابلیت صرف است و مثل برخی از افعال جامد (نعم، بئس و لیس و…) نیست. یک فعل تمام است. یعنی از افعال ناقصه، هم‌خانوادۀ فعل کان ساخته نشده‌است.

وزرن‌های دیگر اسم تفضیل:

گاهی اسم تفضیل با کمی تغییر، بر وزن‌های دیگری ساخته می‌شود.

اسم تفضیل بر وزن أفلّ: أشدّ، أحَبَّ

اسم تفضیل بر وزن أفعی: أعلی، اغنی، أدْنَى

نکات:

*هرگاه بخواهیم صفت تفضیلی یا عالی را در جایگاه صفت عادی یا اسم به کار ببریم (یعنی مقایسه ای نباشد) باید آن را با موصوف یا مبتدای خود مطابقت دهیم. مثال: زينبُ الصُّغْرَى: زينبِ كوچكتر.

*دو کلمۀ خَيْر و شَرّ به معنای خوبی و بدی یا خوب و بد می‌تواند در معنای اسم تفضیل به کار رود. در این صورت اگر مضاف واقع شود صفت عالی و در غیر اینصورت صفت تفضیلی است اما گاهی این دو کلمه معنی تفضیلی و عالی نمی‌دهند و در معنای خودش به کار می‌رود.

* اگر صفتی بر «رنگ» یا «عیب» دلالت کند مذکر آن بر وزن أفعَل و مؤنث آن بر وزن فَعْلاء می‌آید و باید توجه داشته باشیم که اسم تفضیل نیستند. —> مثال: أبْيَض، بَيْضاء: سفيد، أحْمَق، حَمقاء: احمق.

*«آخَر» در اصل «أَأْخَر» بر وزن «أفعَل» اسم تفضیل است که مؤنث آن بر وزن «الأُخْرَى» است اما «الآخِر» بر وزن «فاعل» «اسم فاعل» است که مؤنث آن «الآخِرة» است.

جمع اسم تفضیل:

جمع اسم تفضیل أفعَل غالباً بر وزن أفاعِل است.  اگر اسمی جمع باشد برای تشخیص ساختارش به مفرد آن توجه می‌کنیم. مثال:

الآخَرين—> الآخَر(الأَأْ خَر): اسم تفضیل.  الأفاضِل—> الأَفْضَل: اسم تفضیل.

إذا مَلکَ الأراذِل هَلَکَ الأفاضِل! (اراذل: جمع «ارذل» به معنی پست‌تر، اَفاضِل: جمع «اَفضَل» به معنی با فضیلت تر.)