مغز یکی از مهم‌ترین بخش‌های بدن انسان است که بیشترین اسرار بیولوژیکی بدن انسان را در خود نهفته است. به همین دلیل شناخت پیچیدگی‌های خاص آن همواره برای انسان جالب بوده است.
مدرسه آنلاین– تمامی انسان‌ها از مصریان باستان گرفته تا ارسطو اهمیت چندانی به نقش مادۀ مرموزی که میان دو گوش انسان قرار گفته است نداده اند.
آناتومی شناس معروف «گالن» به مغز به عنوان فرمانده حرکات و صحبت کردن بدن انسان اعتبار داد اما حتی او نیز توجه چندانی به مادۀ سفید و خاکستری مغز نداشت. بر اساس گزارش لایو ساینس امروزه تحقیقات و پیشرفت‌های تکنولوژیکی امکان مشاهدۀ نزدیک مغز انسان را به وجود آورده است و یافته‌هایی که به واسطۀ این تکنولوژی ها به دست آمده‌اند می‌توانند افرادی مانند گالن را نیز شگفت زده کنند:
مغز انسان بسیار بزرگ است…
میانگین وزن مغز یک فرد بالغ 1.3 تا 1.4 کیلوگرم است. برخی از جراحان مغز و اعصاب بافت مغز زنده را مانند خمیردندان و مواد نیمه جامد دیگر توصیف می‌کنند. در حدود 80 درصد از محتوای جمجمۀ انسان را مغز فرا گرفته است و مابقی آن از میزان یکسانی خون و مایع نخاعی انباشته شده است. به بیانی دیگر حجم مواد انباشته شده در جمجمۀ انسان با گنجایش بطری دو لیتری آب معدنی برابری می‌کند.
اما در حال کوچک شدن است
انسان‌های ماقبل تاریخ از مغزهای بسیار بزرگ‌تری برخوردار بوده‌اند و مطالعات نشان می‌دهند مغز انسان از پنج هزار سال پیش تا کنون در حدود 150 سانتیمتر مکعب کوچکتر شده است که این میزان با 10 درصد از کل حجم مغز برابری می‌کند. تاکنون دلیل این کاهش حجم مغز مشخص نشده اما برخی بر این باورند این کاهش حجم با افزایش کارایی مغز همراه شده است. برخی دیگر بر این باورند که به دلیل عدم نیاز به فک‌های مقاوم برای جویدن مواد غذایی سخت، جمجمۀ انسان رو به کوچکتر شدن گذاشته است. با این همه تاکنون شاهدی بر این موضوع که کوچک شدن مغز از میزان هوشمندی انسان‌ها کاسته است یا نه به دست نیامده است.
مغز انسان انرژی خوار است
این عضو حیاتی که تنها دو درصد از وزن بدن را تشکیل می دهد در حدود 20 درصد از اکسیژن و 25 درصد از گلوکز خون را مصرف می‌کند. این میزان مصرف انرژی مباحثاتی را در میان دانشمندان به راه انداخته است تا دریابند چه مادۀ غذایی منجر به تکامل یافتن مغز بزرگ در انسان شده است. در ابتدا گوشت به عنوان عامل آغاز این تکامل انتخاب شد اما به دلیل غیر قابل اتکا بودن این منبع غذایی دانشمندان گیاهان غنی از انرژی را به عنوان مادۀ غذایی انتخاب کردند که باعث تکامل یافتن مغز انسان و بزرگ شدن آن شده است. از دیگر نظریه‌هایی که برای توضیح بزرگ شدن مغز ارائه شده است می‌توان به تغییرات آب و هوایی، نیاز محیطی و رقابت‌های اجتماعی اشاره کرد.
چین‌خوردگی‌های مغز انسان را هوشمند می‌کنند
سطح مغز انسان از شیارهای عمیقی در هم پیچیده شده و از فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌ها تشکیل شده است. این سطح غشای مغزی خوانده شده و منزلگاه 100 بیلیون نورون یا سلول عصبی است. این ساختار پیچیده به مغز امکان می‌دهد تا در فضایی کوچک بیشتر فشرده شده و در نتیجه قدرت پردازش آن افزایش پیدا کند.
بیشتر سلول‌های مغز نورون‌ها هستند
دیدگاه قدیمی که انسان تنها از 10 درصد از مغزش استفاده می‌کند دیدگاهی نادرست است، اما اکنون آشکار شده است زمینۀ به وجود آمدن این دیدگاه در واقع این است که نورون‌ها تنها 10 درصد از مغز انسان را تشکیل می‌دهند. بقیۀ سلول‌های مغزی که بیش از نیمی از وزن مغز را به خود اختصاص داده‌اند سلول‌های نام دارند که به زبان یونانی به معنی چسب است. از این رو در گذشته عصب‌شناسان معتقد بودند این سلول‌ها برای در کنار هم نگاه داشتن نورون‌ها در مغز قرار دارند اما مطالعات جدید نشان داده‌اند که نقش این سلول‌ها محافظت و ایجاد ایمنی برای رشد و عملکرد سیناپسها است.
مغز باشگاهی خصوصی است
ساختاری از سلول‌ها در سیستم خونی مغز که دیوارۀ خونی-مغزی نام دارد مانند نگهبانان در باشگاه‌های خصوصی تنها به چند مولکول اجازه ورود به بخش اصلی سیستم عصبی یعنی مغز را می‌دهد. مویرگ‌هایی که تغذیۀ مغز را به عهده دارند در کنار سلول‌هایی که به یکدیگر چسبیده‌اند از ورود مولکول‌های بزرگ جلوگیری می‌کنند، تنها پروتئین‌های ویژه‌ای اجازه دارند موادغذایی و مواد دیگر مورد نیاز مغز را به داخل ببرند. این دیواره در عین محافظت از مغز گاه می‌تواند از ورود داروهای حیاتی به مغز نیز جلوگیری کنند. تنها راهی که تا کنون توانسته است ورود داروها از میان این مانع مغزی را امکان‌پذیر سازد فناوری نانو بوده است. در مطالعاتی که در سال 2009 در رابطه با درمان سرطان انجام گرفته بود دانشمندان توانستند نانوذرات ویژه‌ای را از میان این دیواره عبور داده و به دیواره تومورهای سرطانی اتصال دهند. در آینده می‌توان با ترکیب نانو ذرات و داروهای شیمی درمانی روشی مؤثر برای از بین بردن تومورهای مغزی به وجود آورد.
مغز در ابتدا به شکل لوله‌ای کوچک است
به گزارش مهر، پایه‌های مغز در اولین روزهای شکل‌گیری جنین بنا گذاشته می‌شوند. سه هفته پس از شکل گرفتن جنین لایه‌ای از سلول‌های بنیادین که صفحه عصبی نام دارد شکل گرفته و به لوله‌ای عصبی تبدیل می‌شود. این نسج در واقع سیستم مرکزی عصبی را به وجود می‌آورد. لولۀ عصبی از ابتدایی‌ترین مراحل رشد جنین شکل گرفته و از دیگر بخش‌ها متمایز می‌شود و شکل‌گیری نورون‌ها و دیگر سلول‌ها نیز از سه ماهۀ دوم آغاز خواهد شد. چین خوردگی‌های مغز بسیار دیر آغاز می‌شود و در 24 هفتگی تعداد بسیار کمی از این چین خوردگی‌ها بر روی سطح مغز مشاهده می‌شود.
مغز کاملا تکامل نیافته است
نقطۀ اوج رشد مادۀ خاکستری مغز به دوران بلوغ انسان تعلق دارد و در دوران نوجوانی و با گسترش بخش‌های قدامی مغز که با قضاوت و تصمیم‌گیری در ارتباطند تکامل بیشتری پیدا می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند بخش‌هایی که با عملکرد چندگانۀ انسان در ارتباط است تا 16 یا 17 سالگی به طور کامل تکمیل نمی‌شوند و بسیاری از دیگر توانایی‌های مغز تا 20 سالگی به تکامل می‌رسند.
مغز هرگز از تغییر دست بر نمی‌دارد
زمانی دانشمندان بر این باور بودند که با پشت سر گذاشتن جوانی، توانایی شکل‌گیری اتصالات نورونی جدید نیز در انسان متوقف می‌شود. دیدگاهی که در سال 2007 مردود اعلام شد و دانشمندان دریافتند مغز در شرایط مختلف توانایی تشکیل دادن نورون‌های جدید را دارد و مغز می‌تواند در دوران بزرگسالی نیز اتصالات جدید نورونی بسازد. همچنین تحقیقات بر روی مراقبه نشان داده است تمرین دادن شدید مغز می‌تواند ساختار و عملکرد مغز را تغییر دهد.
زنان از این پس دیگر ونوسی نیستند
فرهنگ‌های عام می گویند مغز زن و مرد با یکدیگر تفاوت دارند. درست است که هورمون‌های زنان و مردان بر روی گسترش مغز تأثیرات متفاوتی دارد و تا کنون تفاوت‌هایی در زمینۀ شیوه‌های احساس درد، تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و کنار آمدن با فشارهای روحی میان زنان و مردان کشف شده است اما در واقع بیشترین بخش مغز و قدرت مغزی زنان و مردان با یکدیگر یکسانند. مطالعاتی که در زمینۀ تفاوت‌های جنسیتی انجام گرفته نشان می‌دهند 78 درصد از تفاوت‌های جنسیتی گزارش شده نزدیک به صفر یا بسیار کوچک بوده‌اند. همچنین این مطالعات شایعات موجود در رابطه با توانایی‌های مختلف جنسیت‌های متفاوت را رد کرده است. مطالعه‌ای که بر روی نیم میلیون دختر و پسر از 69 کشور جهان انجام گرفت نشان داد هیچ اختلافی در توانایی محاسبه و ریاضیات میان این دو جنسیت وجود ندارد.
منبع: آسمونی
