ریشه ی مثل کاسه کوزه تو جمع کن از کجا آب میخورد؟

ضرب المثل باعث می‌شود که در کمترین زمان منظورمان را با استفاده از تعداد کمی از کلمات به طرف مقابل برسانیم. از طرفی خیلی از حرف‌ها را نمی‌توانیم به صورت رک و مستقیم بزنیم، ضرب‌المثل‌ها باعث می‌شوند تا بتوانیم به راحتی با استفاده از دو پهلو حرف زدن حرفمان را بزنیم.

مدرسه آنلاین_ ضرب‌المثل‌ها در همۀ زبان‌ها استفاده می‌شود و خاستگاه آن فرهنگ آن کشور و ناحیه و … است. مثل‌ها نیز مانند داستان‌ها و حکایت‌های فارسی سرشار از اخلاق و نکات پندآموز است. ما بر آن هستیم که ضرب‌المثل‌ها و داستان و ریشه و کاربرد آنها را بیاوریم تا هم یادآوری باشد و هم استفاده از آنها رواج بیشتری بگیرد.

امروز ریشه و داستان و کاربرد ضرب المثل‌ «جمع کن کاسه کوزه‌تو!» را می‌خوانیم.

ریشۀ مثل جمع کن کاسه کوزه‌تو

در قدیم برای قمار بازی علاوه بر خانه‌هایی که در آن قمار راه می‌انداختند مکان‌هایی مثل خرابه‌ها و پشت دروازه‌های شهر و روی پشت‌بام حمام‌ها و جاهای کم رفت و آمد سفره‌هایی برای این کار گشوده می‌شد و گردانندۀ قمار را کاسه‌کوزه‌دار می‌گفتند. کاسه‌کوزه سمبل این حرفه به شمار می‌رفت.

غرض از کاسه ظرفی بود که از هر یک تومان بُرد، یک قِران سهم گرداننده یا قمار خانه‌دار در آن انداخته می‌شد یعنی یک دهم مبلغ بُرد و کوزه نیز گلدان دهن باریک یا کوزۀ کوچکی بود که تاس را در آن ریخته و تکان داده و روی بساط می‌انداختند تا از یک تا شش چه رقمی بنشیند.

در کنار کاسه‌کوزه‌دار و قماربازها اشخاصی نیز بودند که به آنها جیزگر می گفتند، یعنی پول قرض بده  به کسانی که باخته و همچنان اصرار به بازی داشتند!

این جیزگرها نزولی برابر تومان به تومان قرض می‌دادند، که البته اصطلاح جیز شد یا جیز میشی از همین جا آمده است. در واقع به معنی سوزاندن طرف که وقتی از جوش و خروش و هیجان بازی بیرون می‌آمدند می‌فهمیدند که چه بلایی سرشان آمده است!

و البته هنگامی که کار به دعوا و چاقوکشی و چوب و چماق می‌رسید، آژان و پاسبان پست سر رسیده و به بساط قماربازها حمله‌ور می‌شدند و اول کار آنها این بود که با لگدی کاسه و کوزه و بساط داخل سفره را به کناری پرت کرده و با گفتن جمع کن کاسه‌کوزه‌تو، همۀ لات و لوت‌ها و اراذل را ریسه کرده و به کلانتری محل می‌بردند.

منبع: طهران قدیم؛ جعفر شهری