حروف ناصبه در عربی را با مثال به راحتی یاد بگیر

امروز فضای مجازی و بستر اینترنت به یکی از مراجع مهم برای دانش آموزان تبدیل شده است تا با مراجعه به آن پاسخ بسیاری از پرسش های خود را بیابند.

تحریریۀ مدرسه آنلاین تلاش می‌کند تا در این بخش اطلاعات به روز و مستندی را پیرامون موضوعات درسی تهیه و در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد.

امروز دربارۀ حروف نصب در عربی می‌خوانیم.

فعل مضارع منصوب

منظور از فعل مضارع منصوب، فعلی است که با یکی از حروف ناصبه همراه شده باشد. آمدن این حروف بر سر فعل مضارع عربی، هم در ظاهر و هم در معنای این فعل‌ها، تغییراتی ایجاد می‌کند.

ترجمۀ فعل مضارع در عربی

برای ترجمۀ فعل مضارع عربی در حالت مرفوع باید از فعل مضارع اخباری کمک بگیریم. به این ترتیب که ابتدا از مصدر فعل فارسی ریشۀ فعل امر را استخراج می‌کنیم. سپس یک «می» به انتهای آن اضافه و فعل را صرف می‌کنیم.

اعراب فعل مضارع

فعل مضارع یک فعل معرب به حساب می‌آید. یعنی برخلاف فعل ماضی که مبنی است و تغییری در آن صورت نمی‌گیرد، با استفاده از برخی حروف می‌توانیم تغییراتی در فعل مضارع ایجاد کنیم. اعراب فعل مضارع در حالت عادی مرفوع است. صیغه‌های مفرد آن علامت رفع و صیغه‌های مثنی و جمع آن «نون عوض رفع» می‌پذیرند.

حروف ناصبه

کاربرد حروف ناصبه در عربی این است که می‌توانیم با استفاده از آنها اعراب فعل مضارع را از حالت رفع به حالت نصب تبدیل و آن را به یک فعل مضارع منصوب تبدیل کنیم. این تغییر در صیغه‌های مفرد با تبدیل شدن ضمه به فتحه انجام می‌شود. اما برای صیغه‌های مثنی و جمع می‌توانیم با استفاده از «حذف نون عوض رفع» یک فعل مضارع منصوب در صیغه‌های مثنی یا جمع بسازیم.

مهم‌ترین دلیل به کار بردن فعل مضارع منصوب در زبان عربی ساختن جملات با فعل مرکب است. مثلاً ما در زبان فارسی می‌گوییم‌ «می‌خواهم که رشتۀ ادبیات فارسی بخوانم»، اما در زبان فارسی چنین جمله‌ای را به استفاده از حرف اضافه «که» و همراهیِ دو فعل می‌سازیم.

در زبان عربی، برای ساخت چنین جمله‌ای به همراهی حروف ناصبه با فعل مضارع نیاز داریم تا بتوانیم چنین مفهومی را به مخاطب برسانیم. کاربرد هر یک از حروف ناصبه و تأثیر آن بر معنا و مفهوم جمله متفاوت است.

انواع حروف ناصبه

تعداد حروف ناصبه در زبان عربی قابل توجه است. ما در این نوشته قصد داریم پرکاربردترین آنها که شامل «أن، لن، کَیْ، حتی و لِ‍» می‌شود بررسی کنیم.

حرف ناصبه أن

با استفاده از حرف ناصبۀ «أن» می‌توان بیشترین افعال مضارع منصوب را ساخت. نام دیگر آن «أن مصدریه» است. از آنجایی که تعداد حرف اضافه شبیه به أن در زبان عربی زیاد است باید به تقدم و تأخر حضور آن در جملات عربی توجه کنیم. در کنار آن، می‌توان با در نظر داشتن موارد زیر درباره نوع آن تصمیم گرفت.

برای جمله‌های خبری که می‌خواهند اطلاعاتی را به مخاطب برسانند باید از حرف «إنَّ» در ابتدای جملات استفاده کنیم.

هرگاه دیدیم که حرف «ن» انتهای این حروف دارای تشدید باشد باید بعد از آن اسم استفاده کنیم چرا که از حروف مشبه بالفعل به حساب می‌آید.

در صورتی که جمله دارای فعل با معنی امید، آرزو، نگرانی و تقاضا باشد می‌توانیم از فرمول أن + فعل مضارع استفاده کنیم.

برای درک بهتر کاربرد این حروف بهتر است به مثال‌های زیر توجه کنید.

إِنَّ تِلمیذاً نَشیطاً ناجِحٌ. همانا دانش‌آموز کوشا موفق است. (إنَّ به عنوان تأکید در ابتدای جمله آمده‌ است.)

أَطلُبُ مِنکم أن تَرجَعوا إلی بیوتِکُم. از شما می‌خواهم که به خانه‌هایتان برگردید. (در این مثال به خاطر حضور فعل طلب از فرمول أن + فعل مضارع استفاده شده است.)

حرف ناصبه لن

لن علاوه بر ظاهر فعل مضارع بر معنای آن نیز تاثیر می‌گذارد. با آمدن لن بر سر فعل مضارع، آن را منصوب می‌کند و معنایش را به فعل مستقبل منفی تغییر می‌دهد. به همین خاطر زمانی که بخواهیم افعال مضارعی که با آمدن س و سوف معنای مستقبل گرفته‌اند را منفی کنیم، باید به سراغ حرف ناصبه لن بیاییم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

سَوْفَ تَرجَعینَ إلی البَیتِ. تو به خانه بازخواهی گشت. (در این مثال فعل مضارع با آمدن حرف اضافه سوف به فعل مستقبل تبدیل شده است.)

لَنْ تَرجَعي إلی البیتِ. تو به خانه باز نخواهی‌ گشت. (در این مثال با استفاده از حرف ناصبه لن توانستیم معنای فعل جمله را به مستقبل منفی تغییر بدهیم.)

در برخی مواقع ممکن است از حرف ناصبه لن همراه با حرف ناصبه‌ای دیگر در جمله استفاده شود. در چنین صورتی فعل همراه با «لن» دیگر معنی آینده منفی نمی‌دهد. بلکه باید آن را به صورت مضارع التزامی ترجمه کنیم. به مثال زیر توجه کنید.

لَن أطلُبَ مِنکُمْ أن تَرجَعوا إلی بُیوتِکم. از شما نمی‌خواهم که به خانه‌هایتان بازگردید. (در این مثال به خاطر همراه شدن حرف ناصبه لن با أن، فعل طلب را به صورت مضارع التزامی ترجمه کرده‌ایم.)

حرف ناصبه کَیْ

از حرف ناصبه کیْ زمانی استفاده می‌کنیم که بخواهیم در جمله دلیل انجام گرفتن کاری را توضیح بدهیم. به همین خاطر ممکن است گاهی این حرف را همراه با حرف جر «لِ‍» ببینم. به جز این، تاثیر آن در منصوب کردن فعل مضارع همانند سایر ناصبه است و تفاوتی با آنها ندارد. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.

سَألَ الصدیقَ لِکَیْ یَعرِفَ المَکانِه. از آن دوست سوال کرد تا که جایگاهش را بشناسد. (در این مثال با استفاده از کلمه «لِکَیْ» دلیل سوال پرسیدن نشان داده شده است.

حرف ناصبه حتّی

هرگاه بخواهیم مفهوم «تا اینکه» یا «تا وقتی که» را در جملات عربی برسانیم می‌توانیم از حرف ناصبه حتی استفاده کنیم. از سوی دیگر، ممکن است در برخی از جمله‌های عربی با آمدن حتی فعل مضارع معنی مستقبل پیدا کند. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.

ذاكِرْ حَتّى تنْجَحَ. مرور کن تا اینکه موفق شوی.

إسأَلْ حتّی تَعرِفَ المَعنی. بپرس تا اینکه معنی را بفهمی

حرف ناصبه لِ‍

برخلاف حروف ناصبه‌ای که با آنها آشنا شدیم، حرف ناصبه لِ‍ جدای از فعل مضارع عربی نیست و همواره متصل و چسبیده به آن در جمله ظاهر می‌شود. بهترین راه تشخیص، توجه به انتهای فعل مضارع است. مهم‌ترین کاربرد آن نشان دادن دلیل و علت انجام گرفتن کاری در جمله است. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

أدرُسُ النَحوْ لِأتقِنَ اللُغةَ العَرَبیةَ. نحو می‌خوانم تا به زبان عربی مسلط شوم.

أرجعُ لِآخُذَ حقیبتي. برگشتم تا کیفم را پس بگیرم.

از میان حروف ناصبه دو حرف «لِ‍» و «حتّی» جزو حروف جر نیز هستند. برای تشخیص درست باید به کلمه‌ای که بعد از آنها آمده توجه کنیم. اگر فعل بود، در دسته حروف نصب قرار می‌گیرند و اگر اسم بود، حرف جر هستند و ترکیب جار و مجروری می‌سازند.

منبع: فرادرس