اعتکاف از ماده «عکف» در لغت به معنای اقبال و روی آوردن به چیزی و ملازمت آن بر سبیل تعظیم است .
مدرسه آنلاین- اعتکاف، اقامت در مسجد برای مدتی مشخص (دست‌کم سه روز) همراه با روزه است. ارکان این عبادت، ماندن در مسجد و روزه است و عبادت یا عمل خاص دیگری برای آن تعیین نشده است. نحوه اقامت و یا خروج از مسجد، احکام و شرایطی دارد که در کتاب‌های فقهی بیان شده است. با توجه به اهمیت اعتکاف، کتاب‌هایی نیز به صورت مستقل درباره آن نوشته شده است.
احکام و شرایط اعتکاف
زمان
برای اعتکاف زمان مخصوصی معین نشده است ولی براساس روایات، پیامبر(ص) در ماه رمضان اعتکاف می‌کرد. از همین رو، بهترین زمان برای اعتکاف، ماه رمضان، خاصه دهه سوم آن، دانسته شده است. امروزه در ایران سنت اعتکاف به‌ویژه در ایام البیض (روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵) رجب رواج دارد.
مدت
مدت اعتکاف نزد امامیه نباید از ۳ روز کوتاه‌تر باشد و اگر اعتکاف مستحب باشد، معتکف می‌تواند آن را قطع کند مگر در پایان روز دوم که واجب است آن را ادامه دهد یعنی روزهای دیگر واجب می‌شود. مراد از ۳ روز از آغاز طلوع فجر روز اول تا غروب روز سوم است. به نظر مالک بن انس و شافعی معتکف باید پیش از غروب آفتاب در محل اعتکاف حاضر شود تا از آغاز شب در آنجا باشد. دیدگاه اهل سنت درباره مدت اعتکاف مختلف است و به نظر اکثر فقها حداقلی برای اعتکاف نیست.
مکان
در روایاتی اعتکاف را خاص مسجد الحرام، مسجد النبی در مدینه و دو مسجد کوفه و بصره شمرده‌اند، اما روایاتی نیز وجود دارد که در آنها اعتکاف در مسجد جامع یا مسجدی که امامی عادل در آن نماز جمعه یا جماعت خوانده باشد، روا شمرده شده است. از این رو، در بین فتاوای مختلفی در این زمینه وجود دارد.
نزد فقیهان متقدم، اختصاص جایگاه اعتکاف به مساجد چهارگانه غلبه داشته است اما در سده‌های بعد این محدودیت تردید برانگیز شده است، چنانکه شهید اول و شهید ثانی گفته‌اند اینکه اعتکاف را فقط به مساجد اربعه منحصر کنیم سخنی ضعیف است. برخی از فقها نیز اعتکاف در غیرمساجد اربعه را با قصد رجا و احتمال مطلوبیت به طور عام تجویز کرده‌اند. در عصر حاضر بیشتر فقها برگزاری اعتکاف در مساجد جامع و برخی دیگر از مساجد مهم شهرها را مجاز می‌شمارند.
شرط روزه بودن
طبق فقه امامیه، روزه از ارکان اعتکاف است و فرد در ایام اعتكاف باید روزه بگیرد؛ بنابراین، كسی كه نمی‌تواند روزه بگیرد، مانند، مسافر، مریض و زن حایض یا نفساء و كسی كه عمداً روزه نگیرد، اعتكافش صحیح نیست. با توجه به اینکه روزه‌گرفتن در روزهای عید فطر و عید قربان حرام است، اعتکاف در این روزها یا دو روز قبل از عید به طوری كه روز سوم آن عید باشد صحیح نیست. لازم نیست روزه مخصوص اعتكاف باشد، بلكه هر روزهای مانند روزه قضا یا نذری کافی است.
حضور بانوان در اعتکاف
در بین اهل سنت، فقه مالکی نیز روزه را لازم می‌داند. قول مشهور در میان فقه حنفی نیز همان است که اعتکاف بدون روزه تحقق نمی‌یابد، اما برپایه قولی دیگر در اعتکاف مستحب، روزه شرط دانسته نمی‌شود. محمد بن ادریس شافعی و نیز احمد بن حنبل (در نقل مشهور از او) اساساً در اعتکاف روزه را واجب نمی‌شمارند.
خارج نشدن از مسجد
در مدت اعتکاف، خروج از مسجد تنها در حد پرداختن به اموری خاص جایز است. مصالح عامی همچون اقامه نماز جمعه، تشییع جنازه، اقامه شهادت و عیادت بیمار، و یا رفع نیازهای شخصی چون تهیه خوراک لازم و قضای حاجت از مصادیق این موارد شمرده شده است. در موارد مجاز نیز معتکف نباید در جایی بنشیند و تا حدی که ممکن است نباید در سایه راه برود.
محرمات
در اعتکاف چند چیز از جمله مباشرت جنسی حتی در حد بوسیدن همسر، استفاده از عطر، خرید و فروش، مگر برای رفع حاجت و نیز مشاجره و جدال درباره امور دنیوی بر شخص معتکف حرام می‌شود. ارتکاب برخی از محرمات علاوه بر باطل کردن اعتکاف موجب کفاره نیز می‌گردد.
