بی اختیاری ادرار یعنی نشت غیرارادی ادرار به بیرون از مثانه. بسیاری از افراد دچار این مشکل هستند و در زنان بیشتر از مردان رایج است. بی اختیاری ادرار ممکن است علل متعددی داشته باشد، مثلا چاقی و سیگارکشیدن از عواملی هستند که فرد را مستعد بی‌اختیاری ادرار می‌کنند.
مدرسه آنلاین- هرآنچه لازم است درباره بی‌اختیاری ادرار بدانید، در ادامه مورد اشاره قرار می گیرد.
انواع بی اختیاری ادرار
۱. بی‌اختیاری استرسی ادرار
این شایع‌ترین نوع بی‌اختیاری ادرار است، به‌ویژه در زنانی که زایمان کرده‌اند یا دوران یائسگی را پشت‌سر گذاشته‌اند. منظور از استرس در نام این نوع بی‌اختیاری ادرار، فشار فیزیکی است نه روحی. علت بی اختیاری ادرار در زنان این است که ناگهان به مثانه و عضلات کنترل‌کننده ادرار فشار می‌آید و باعث می‌شود فرد غیرارادی ادرار کند.
این کارها ممکن است باعث بی‌اختیاری استرسی ادرار شوند:
- سرفه؛
- عطسه؛
- خندیدن؛
- بلندکردن چیزهای سنگین؛
- انجام برخی فعالیت‌ها مانند دویدن یا پریدن.
۲. بی‌اختیاری فوری ادرار
این نوع بی‌اختیاری «بی اختیاری رفلکس» یا «مثانه بیش‌فعال» هم نامیده می‌شود و دومین نوع رایج بی اختیاری ادرار است. بیشتر اوقات انقباض ناگهانی و غیرارادی دیواره عضلانی مثانه باعث می‌شود فرد ناگهان نیاز به دفع ادرار داشته باشد و هم‌زمان یا بلافاصله بعد از آن، ادرار نشت می‌کند.
- تغییر ناگهانی موقعیت فرد؛
- شنیدن صدای جاری‌شدن آب؛
- رابطه جنسی. (به‌خصوص در طول ارگاسم)
گاهی به‌علت آسیب به عضلات، اعصاب یا سیستم عصبی مثانه، عضلات مثانه غیرارادی فعال میشوند.
۳. بی‌اختیاری سرریزی ادرار
مردانی که دچار مشکلات غده پروستات، مثانه آسیب‌دیده یا مجرای ادراری مسدودشده‌اند، بیشتر دچار این نوع بی اختیاری ادرار میشوند. نشت ادرار در این نوع به‌خاطر این ۲ عامل است:
- مثانه نمی‌تواند همه ادراری را که بدن تولید می‌کند، در خود نگه دارد.
- مثانه کامل تخلیه نمی‌شود.
۴. بی‌اختیاری عملکردی ادرار
در این حالت فرد می‌داند نیاز به دفع ادرار دارد، اما به‌سبب مشکلات حرکتی نمی‌تواند به‌موقع خودش را به دست‌شویی برساند. بی‌اختیاری عملکردی در افراد مسن شایع‌تر است. علل شایع بی‌اختیاری عملکردی ادرار عبارت‌اند از:
- گیجی؛
- زوال عقل؛
- بینایی یا تحرک ضعیف؛
- افسردگی؛
- اضطراب؛
- عصبانیت.
۵. بی‌اختیاری کامل ادرار
در این حالت، ادرار فرد مدام نشت می‌کند یا فرد دچار نشت دوره‌ای غیرقابل‌کنترل ادرار است.
علل بی اختیاری ادرار
علت و نوع بی‌اختیاری ادرار ارتباط نزدیکی با هم دارند. در ادامه علل هرکدام از انواع بی اختیاری ادرار را بررسی می‌کنیم.
۱. علل بی اختیاری استرسی ادرار
- بارداری و زایمان؛
- یائسگی (کاهش استروژن ممکن است عضلات دستگاه تناسلی را ضعیف‌تر کند)؛
- هیسترکتومی و برخی روش‌های جراحی دیگر؛
- سن؛
- چاقی.
۲. علل بی‌اختیاری فوری ادرار
- سیستیت (التهاب مثانه)؛
- شرایط عصبی مانند بیماری ام اس، سکته مغزی و بیماری پارکینسون؛
- بزرگ‌شدن پروستات. (ممکن است باعث تحریک مجرای ادرار شود.)
۳. علل بی‌اختیاری سرریزی ادرار
انسداد مثانه عامل این نوع بی‌اختیاری ادرار است. علل انسداد مثانه عبارت‌اند از:
- بزرگ‌شدن پروستات؛
- انواع تومور؛
- سنگ‌های ادراری؛
- یبوست؛
- جراحی بیش از حد برای درمان بی‌اختیاری ادرار.
۴. علل بی‌اختیاری عملکردی ادرار
- فیستول مقعدی؛
- نقص آناتومیک از بدو تولد؛
- آسیب نخاعی که سیگنال‌های عصبی بین مغز و مثانه را مختل می‌کند.
علل دیگر
- مصرف برخی از داروها، به‌ویژه برخی از داروهای ادرارآور، داروهای فشار خون، قرص‌های خواب‌آور، آرام‌‌بخش‌ها و داروهای شل‌‌کننده عضلانی.
- مصرف الکل.
- عفونت ادراری.
عوامل زمینه‌ساز
- چاقی: چاقی فشار مضاعفی بر مثانه و عضلات اطراف آن وارد می‌کند. این فشار عضلات را ضعیف می‌کند و باعث می‌شود در هنگام عطسه یا سرفه ناگهان ادرار به بیرون نشت کند.
- سیگارکشیدن: گاهی سیگارکشیدن فرد منجر به سرفه مزمن می‌شود. سرفه هم یکی از مواردی است که باعث نشت ادرار به بیرون می‌شود.
- جنسیت: زنان بیشتر از مردان دچار بی‌اختیاری استرسی ادرار میشوند، به‌خصوص اگر زایمان کرده باشند.
- پیری: عضلات مثانه و مجرای ادرار با افزایش سن ضعیف میشوند.
- برخی بیماری‌ها: دیابت، بیماری کلیوی، آسیب نخاعی و بیماری‌های عصبی احتمال بی اختیاری ادرار را افزایش می‌دهند.
- بیماری پروستات: گاهی ممکن است بی‌اختیاری ادرار پس از جراحی پروستات یا پرتودرمانی ظاهر شود. برای درمان بی اختیاری ادرار بعد از عمل پروستات به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص بی اختیاری ادرار
- معاینه فیزیکی: پزشک ممکن است واژن بیمار زن را معاینه و قدرت عضلات کف لگن را بررسی کند. در مردان هم ممکن است پزشک رکتوم بیمار را بررسی کند و ببیند غده پروستات بزرگ شده است یا خیر.
- آزمایش ادرار: این آزمایش برای بررسی علائم عفونت و ناهنجاری‌ها انجام می‌شود.
- آزمایش خون: این آزمایش برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها انجام می‌شود.
- اندازه‌گیری باقی‌مانده ادرار پس از تخلیه (PVR): این آزمایش میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه پس از ادرارکردن را اندازه می‌گیرد.
- سونوگرافی لگن: این سونوگرافی تصویری از لگن ارائه می‌دهد که پزشک می‌تواند به‌کمک آن هرگونه ناهنجاری را تشخیص دهد.
- تست یورودینامیک یا نوار مثانه: با این آزمایش مشخص می‌شود که مثانه و عضله اسفنکتر ادرار چقدر فشار را تحمل می‌کنند.
- سیستوگرام: در این روش با اشعه ایکس تصویری از مثانه گرفته می‌شود.
- سیستوسکوپی: در این روش پزشک دستگاهی به‌نام سیستوسکوپ را وارد مجرای ادرار می‌کند و هرگونه ناهنجاری در دستگاه ادراری را مشاهده می‌کند.
عوارض بی اختیاری ادرار
ممکن است این عارضه منجر به ناراحتی، خجالت و مشکلات فیزیکی شود. مانند:
- مشکلات پوستی: فردی که دچار بی اختیاری ادرار است بیشتر در معرض زخم‌های پوستی، بثورات و عفونت است، چون بیشتر مواقع پوست مرطوب است. پوست مرطوب مانع بهبود زخم می‌شود و فرد را مستعد ابتلا به عفونت قارچی می‌کند.
- عفونت‌های دستگاه ادراری: استفاده طولانی‌مدت از کاتتر ادراری احتمال عفونت ادراری را افزایش می‌دهد.
- افتادگی مثانه: معمولا ممکن است به‌علت ضعیف‌شدن عضلات، عضلات کف لگن، قسمتی از واژن، مثانه و گاهی مجرای ادرار دچار افتادگی شوند.
- خجالت‌کشیدن: بی‌اختیاری ادرار و خجالت ناشی از آن باعث منزوی‌شدن فرد و افسردگی میشوند.
درمان بی اختیاری ادرار
درمان این عارضه به عوامل مختلفی از جمله نوع بی‌اختیاری، سن بیمار، سلامت عمومی و وضعیت سلامت روان او بستگی دارد. درمان قطعی بی اختیاری ادرار در مردان و زنان به نظر پزشک بستگی دارد.
۱. تمرینات تقویت کف لگن
این تمرینات که به تمرینات کگل معروف‌اند، دریچه کنترل ادرار و عضلات کف لگن را تقویت می‌کنند و بی‌اختیاری استرسی ادرار را درمان می‌کنند.
۲. آموزش مثانه
- ادرار مضاعف: در این تمرین فرد ادرار می‌کند، چند دقیقه صبر می‌کند و سپس دوباره ادرار می‌کند. این روند باعث تخلیه کامل مثانه می‌شود.
- درست‌کردن جدول زمانی: در این تمرین فرد در ساعات معینی از روز، مثلا هر ۲ ساعت یک بار، به توالت می‌رود.
آموزش مثانه باعث می‌شود که فرد به‌تدریج بتواند مثانه‌اش را کنترل کند.
۳. داروهای بی‌اختیاری ادرار
معمولا پزشک دارو را هم‌زمان با انجام تمرینات تجویز می‌کند. داروهایی که برای درمان بی‌اختیاری ادرار تجویز میشوند، عبارت‌اند از:
- آنتی‌کولینرژیک: این داروها مثانه‌های بیش‌فعال را آرام می‌کنند.
- استروژن موضعی: این دارو ممکن است بافت مجرای ادرار و نواحی واژن را تقویت کند و برخی از علائم بی‌اختیاری ادرار را کاهش دهد.
- ایمی‌پرامین (با نام تجاری توفرانیل): نوعی داروی ضدافسردگی ۳حلقه‌ای است.
۴. اقدامات پزشکی
این اقدامات پزشکی برای درمان بی‌اختیاری ادرار خانم‌ها طراحی شده‌اند:
- پساری: حلقه سفت و محکمی است که در واژن قرار داده می‌شود و از نشت ادرار جلوگیری می‌کند.
- درمان با فرکانس رادیویی: در این روش بافت دستگاه تناسلی منقبص و سفت می‌شود و اغلب منجر به کنترل بهتر ادرار می‌شود.
- تزریق بوتاکس (سم بوتولینوم نوع A): تزریق بوتولینوم به عضله مثانه ممکن است بیش‌فعال‌بودن مثانه را تا حدی مهار کند.
- تزریق مواد حجم‌دهنده: این مواد به بافت اطراف مجرای ادرار تزریق میشوند و به بسته نگه‌داشتن مجرای ادرار کمک می‌کنند.
- محرک عصب ساکرال: این دستگاه زیر پوست باسن کاشته می‌شود و با سیم به عصبی متصل می‌شود که از نخاع به مثانه می‌رود. سیم پالس الکتریکی تولید می‌کند که عصب را تحریک می‌کند و منجر به کنترل راحت‌تر مثانه می‌شود.
۵. عمل جراحی
اگر روش‌های درمانی دیگر مؤثر نباشند، ممکن است پزشک جراحی را پیشنهاد بدهد. زنانی که قصد بچه‌دارشدن دارند، باید قبل از تصمیم‌گیری درباره گزینه‌های جراحی با پزشک مشورت کنند.
- اسلینگ‌گذاری: یک توری زیر گردن مثانه قرار می‌گیرد و از نشت ادرار جلوگیری می‌کند.
- کولپوساسپنشن: در این روش بافت‌های نزدیک گردن مثانه بالا کشیده میشوند و بی‌اختیاری استرسی ادرار کاهش می‌یابد.
- اسفنکتر مصنوعی: گاهی پزشک با قراردادن اسفنکتر یا دریچه مصنوعی جریان ادرار از مثانه به مجرای ادرار را کنترل می‌کند.
گزینه‌های دیگر
- سوند یا کاتتر ادراری: لوله‌ای انعطاف‌پذیر است که ادرار را از مثانه به داخل کیسه‌ای منتقل می‌کند.
- پدهای جاذب: این نوع پدها در داروخانه عرضه میشوند.
برای درمان بی اختیاری ادرار چه بخوریم؟
غذاهای فیبردار بیشتری بخورید. خوردن غذاهای حاوی فیبر از یبوست پیشگیری می‌کند؛ یبوست یکی از علل بی اختیاری ادرار است. خوراکی‌های تحریک‌کننده مثانه مانند کافئین، الکل و غذاهای اسیدی نخورید.
منبع: چمدون
